Οι μέχρι τώρα γνωστές διαταραχές της διατροφής είναι η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία οι οποίες εμφανίζονται με αρκετή συχνότητα και ταλαιπωρούν μια αρκετά μεγάλη μερίδα του πληθυσμού.
Πρόσφατες επιστημονικές παρατηρήσεις καταλήγουν στην περιγραφή και μιας νέας διατροφικής διαταραχής, η οποία όμως είναι ύπουλη και η ύπαρξή της δεν είναι πάντα σε φανερή μορφή: πρόκειται για τη νευρική ορθορεξία.
Όπως φανερώνει το όνομα της σύνθετης αυτής λέξης, προέρχεται από το «ορθός» και την «όρεξη» και δηλώνει την εμμονή με τη σωστή διατροφή. Παρόλο που κάτι τέτοιο μπορεί ν’ ακούγεται αντιφατικό ή ακόμα και οξύμωρο, στην πραγματικότητα η υπερβολική ενασχόληση με την ορθή και σωστή διατροφή μπορεί να εξελιχθεί σε αληθινή ψυχολογική διαταραχή.
Πότε όμως μια καλή συνήθεια μετατρέπεται σε πρόβλημα; Ποια είναι η λεπτή γραμμή που διαχωρίζει την προτίμηση από την εμμονή;
Όταν ο άνθρωπος ξεπεράσει το μέτρο και επιτρέψει σε μια προτίμησή του ή συνήθειά του να πάρει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του, δηλαδή όταν η ζωή του ανθρώπου αυτού περιστρέφεται γύρω από αυτή τη συνήθεια και η εκπλήρωσή της καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της πνευματικής και σωματικής δραστηριότητας αυτού του ανθρώπου, τότε λέμε ότι η συνήθεια αυτή έχει μετατραπεί σε εμμονή.
Ο Δρ. Steven Bratman συγγραφέας του βιβλίου Health Food Junkies: Overcoming the obsession with healthful eating είναι αυτός που επινόησε τον όρο νευρική ορθορεξία και πρεσβεύει ότι οι ιδέες περί υγιεινής διατροφής μπορούν εύκολα να εξελιχθούν σε ψυχολογική διαταραχή, βασανιστική όχι μόνο για το ίδιο το άτομο, αλλά και για τον περίγυρό του.
Πως όμως ξεκινάει ένα τέτοιου είδους πρόβλημα; Σύμφωνα με τις δηλώσεις των περισσότερων ατόμων που πάσχουν από νευρική ορθορεξία, το πρόβλημά τους ξεκίνησε αθώα και ανώδυνα, από μια αρχική επιθυμία να βελτιώσουν τις διατροφικές τους συνήθειες και, γενικότερα, τον τρόπο ζωής τους. Έτσι, υιοθέτησαν μια ισορροπημένη δίαιτα, με έμφαση στην ποιότητα και σαφείς προτιμήσεις σε ορισμένα προϊόντα (πχ, φρούτα και λαχανικά) με παράλληλη ξεκάθαρη αποφυγή άλλων προϊόντων (πχ, κατεργασμένων σνακς).
Παράλληλα, τα άτομα αυτά άρχισαν να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την καταγωγή των τροφίμων που καταναλώνουν. Έτσι, για παράδειγμα, κάποιος άρχισε να αποφεύγει τις τσιπούρες ιχθυοτροφείου, εξαιτίας της τεχνητής δίαιτάς τους και του περιορισμένου χώρου στον οποίο εκτρέφονται. Στη συνέχεια όμως, άρχισε να αποφεύγει και τις τσιπούρες ανοιχτής θάλασσας, με το αιτιολογικό «και πως μπορώ να είμαι σίγουρος εγώ ότι δεν το έσκασαν από το ιχθυοτροφείο;».
Αυτή ακριβώς η λογική περιγράφει το πρόβλημα της νευρικής ορθορεξίας, όπου οι σκέψεις και ο προγραμματισμός γύρω από τη σωστή διατροφή κατευθύνουν όλη την ψυχική ενέργεια του ατόμου. Καθώς όμως το άτομο αρχίζει ν’ ανησυχεί για τις διατροφικές του συνήθειες και να αναλώνεται σε σκέψεις γύρω από αυτές, ο βαθμός ανησυχίας του αυξάνεται κι αυτός. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ανησυχία αποκτά κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του.
Ποιο είναι λοιπόν το ψυχολογικό προφίλ αυτού του ατόμου που πάσχει από αυτού του είδους το πρόβλημα;
Καταρχήν, το πρόβλημα της νευρικής ορθορεξίας επηρεάζει εξίσου άντρες και γυναίκες. Συνήθως πρόκειται για άτομα που έχουν ανάγκη να ασκούν έλεγχο στη ζωή τους και να αισθάνονται ότι κρατούν γερά τα ηνία της.
Η σύντομη ψυχολογική ευεξία και ευχαρίστηση που αντλεί το άτομο από το κυνήγι του καλού φαγητού εξατμίζεται γρήγορα και δίνει τη θέση της στην ανησυχία για το αν η επιλογή ήταν όντως σωστή και για το ποια θα πρέπει να είναι η επόμενη διατροφική επιλογή τους.
Η περίοδος ενοχών και ο αυτοβασανισμός καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερο μέρος της ψυχικής ζωής απ’ ότι η πρόσκαιρη ικανοποίηση. Το άτομο μπαίνει σε ένα αδιάκοπο κυνηγητό της «ορθότητας» και προσπαθεί να παραβγεί σε έναν αγώνα δρόμου με τον ίδιο του τον εαυτό. Αν και η έννοια της αυτοτιμωρίας είναι παρούσα στην κατάσταση του ορθορεξικού, η επιβολή του «σωστού» στον εαυτό του είναι ακόμα εντονότερη.
Το άτομο αυτό κρατάει ημερολόγιο -συνήθως νοερά- του τι τρώει και από που προέρχεται αυτό που τρώει και τηρεί με ευλάβεια τους κανόνες διατροφής που έχει θέσει, αυξάνοντας ολοένα το βαθμό δυσκολίας των κανόνων αυτών!
Η έλλειψη σιγουριάς για την ποιότητα του φαγητού τους συχνά αντανακλά μια γενικότερη έλλειψη σιγουριάς για την όλη τους ζωή, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής και της σωματικής τους υγείας. Τα άτομα αυτά συχνά έχουν υποχονδριακές τάσεις, ασχολούνται υπερβολικά με την υγεία τους και είναι σε διαρκή επαγρύπνηση για πιθανά σωματικά συμπτώματα που μπορεί να εκδηλώσουν. Συχνά πάσχουν από ψυχοσωματικές ασθένειες και ταλαιπωρούνται από την πιθανότητα του ότι μπορεί να πάθουν κάτι, το οποίο ενδεχομένως μπορούν να προλάβουν, με την προϋπόθεση ότι τηρούν μια σωστή και απαρέγκλιτη διατροφή.
Το άτομο αισθάνεται θύμα των συνθηκών και των καταστάσεων, ευάλωτο και επιρρεπές σε κάθε είδους εξωτερικό κίνδυνο. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός φαύλου κύκλου, όπου το εσωτερικό άγχος του ατόμου επηρεάζει τη ζωή του και εκδηλώνεται στον έλεγχο του φαγητού και κατά συνέπεια του εαυτού, ενώ παράλληλα η κοινωνική και προσωπική του ζωή του προκαλεί άγχος, το οποίο το άτομο προσπαθεί να ελέγξει εκδηλώνοντας τις συγκεκριμένες διατροφικές συνήθειες.
Η προσπάθεια αυτή να ασκήσει έλεγχο και ισορροπία στη ζωή του μέσα από το φαγητό καταλήγει να γίνεται έμμονη ιδέα και να ταλαιπωρεί το άτομο. Η λύση βρίσκεται στην ψυχοθεραπευτική παρέμβαση.
