Τα Ανθελληνικά Γεγονότα Στην Κωνσταντινούπολη του 1955

Χρήστος Η. Χαλαζιάς

Η Τουρκική πολιτική ασκείται, κατά σύστημα στη γραμμή του «άλλα διακηρύσσω και άλλα πράττω» ενώ η επεκτατική του στρατηγική είναι σαφής, οι Τούρκοι ισχυρίζονται συνέχεια ότι επιθυμούν τη φιλία με την Ελλάδα.

Η σημερινή υπενθύμιση γίνεται  με αφορμή τα μαύρα Σεπτεμβριανά γεγονότα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης,  είναι για να κρατήσουμε σε εγρήγορση την ιστορική μνήμη και να θωρακίσουμε τη συνείδησή μας, από τις υποκριτικές χειρονομίες της Τουρκίας και ορισμένων ανθελλήνων «ιστορικών» που προσπαθούν να αλλοιώσουν τα πραγματικά γεγονότα.

Στη δεκαετία του 1940 η τότε Σοβιετική Ένωση (Ρωσία) ζήτησε από την Τουρκία την αναθεώρηση του καθεστώτος των Στενών. Η τουρκική κυβέρνηση στράφηκε προς τις ΗΠΑ για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια εκμεταλλευόμενη το δόγμα του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις.

Η σύσφιξη των σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ πραγματοποιείται τον Φεβρουάριο του 1952 όταν ταυτόχρονα με την Ελλάδα προσχωρεί το ΝΑΤΟ.

Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής και μετά από προσωπική υπόδειξη του Aμερικανού Προέδρου Τρούμαν η Τουρκία αποδέχεται την εκλογή του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Αθηναγόρα να αναλάβει τον Πατριαρχικό Θρόνο στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αθηναγόρας θερμός υποστηρικτής της ελληνοτουρκικής φιλίας έφθασε στην Πόλη το 1949. Ο Πατριάρχης ανέλαβε την αναδιοργάνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου για να μπορέσει να αντισταθεί στις βλέψεις του Ρωσικού Πατριαρχείου που απαιτούσε να τεθεί ηγέτιδα της Ορθοδοξίας λόγω του μεγάλου αριθμού πιστών των ανατολικών χωρών.

Το Κυπριακό αποτέλεσε το πρώτο έναυσμα , αν και η Τουρκία (έχει αρνηθεί με τη συμφωνία της Λωζάννης κάθε απαίτηση στην Κύπρο) δεν αναμειγνύεται στην κυπριακή υπόθεση, αυτόβουλα, αλλά ύστερα από παρότρυνση των Άγγλων.

Η ανακίνηση του Κυπριακού στην Τουρκία ξεκινά από μια μικρή ομάδα η οποία κατάφυγε στις αγγλικές υπηρεσίες προκειμένου να ενεργοποιήσει τους Τούρκους σαν αντίρροπη δύναμη που θα εξουδετέρωνε τις ελληνικές διεκδικήσεις και θα έκαμπτε τoν ελληνοκυπριακό αγώνα για την Ένωση.

Πρωταγωνιστής στην υλοποίηση αυτού του έργου είναι ο δημοσιογράφος Σεντάτ Σιμαβί. Το 1948 εκδίδει την εφημερίδα «Χουριέτ». Η ύλη της εφημερίδας στηρίζεται σε φθηνά αναγνώσματα, αθλητικά και φαντασιακές ειδήσεις που στερούνται της σοβαρότητας. Η Αγγλία στηρίζει με κάθε τρόπο την εφημερίδα, προμηθεύοντας με το πιο σύγχρονο τυπογραφείο της εποχής. Το γεγονός ότι η «Χουριέτ» εξέφρασε τα τουρκικά ακραία εθνικιστικά αισθήματα αποδεικνύεται από τη θεματική άνοδο στην κυκλοφορία της. Το 1948 πουλούσε 11.000 φύλλα. Με την ανακίνηση του Κυπριακού ξεπέρασε το 650.000 φύλλα. Η εντυπωσιακή άνοδος της κυκλοφορίας οδήγησε και άλλες τουρκικές εφημερίδες να επακολουθήσουν την ίδια ανθελληνική γραμμή. Ο Σιμαβί συνεργάζεται με την εθνικιστική ομάδα «Εθνική Ομοσπονδία Τούρκων Φοιτητών» και με την οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική», γίνεται όργανό τους και παρασκηνιακά με την κυβέρνηση του Μεντερές για να καλλιεργήσει τον αυθορμητισμό στις ανεδαφικές δηλώσεις – θέσεις που είχε εκφράσει το 1955 ότι: «αν υπάρξει μεταβολή στο καθεστώς της Κύπρου, θα πρέπει να επιστραφεί στον πρώην κυρίαρχό της, δηλαδή στην Τουρκία. Παράλληλα η Τουρκία χρησιμοποιούσε ως διαπραγματευτικό χαρτί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την ομογένεια στον διακρατικό ανταγωνισμό με την Ελλάδα. Από το 1954 η Ελληνική ομογένεια κατηγορείτο ότι συνωμοτεί εναντίον των τουρκικών συμφερόντων.

Η τριμερής (Ελλάδα – Αγγλία – Τουρκία) στο Λονδίνο σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών πήγαινε σε ναυάγιο, μετά από την αξίωση της Τουρκίας να δοθούν εγγυήσεις, ότι ποτέ δεν θα εφαρμοστεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης στην Κύπρο.

Το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου, έκρηξη βόμβας στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, παίρνει μεγάλη δημοσιότητα στα Τουρκικά μέσα ενημέρωσης, φορτίζοντας την κατάσταση υπέρ του ανθελληνισμού των διαδηλωτών. Η έκρηξη έδωσε το μήνυμα να ξεσπάσουν «αυθόρμητες» καταστροφικές διαδηλώσεις  σε βάρος των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και στην Σμύρνη και δημιούργησαν επεισόδιο στους Έλληνες αξιωματικούς του αρχηγείου του ΝΑΤΟ.

Με την εξέλιξη των ερευνών αποδείχθηκε ότι ήταν οργανωμένη τουρκική προβοκάτσια. Τη βόμβα την τοποθέτησαν ο κλητήρας του Προξενείου και ένας μουσουλμάνος φοιτητής από την Κομοτηνή.

Οι οργανωμένοι «αγανακτισμένοι» πολίτες, έδρασαν με σχέδιο καταστρέφοντας: σε τόπους εργασίας, έκαψαν σπίτια, κατάστρεψαν εκκλησίες, σχολεία και σύλησαν τα ελληνικά νεκροταφεία, ζώντας οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου.

Το αποτέλεσμα αυτής της νύχτας των Κρυστάλλων ήταν: πάνω από δέκα δολοφονίες, διακόσιες γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού. Με την καταγραφή που έγινε, 1004 σπίτια, 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 21 εργοστάσια, 110 ξενοδοχεία και εστιατόρια, κοινωνικά ιδρύματα, λεηλατήθηκαν και έκαψαν 73 εκκλησίες με κειμήλια ανεκτίμητης αξίας,  26 σχολεία κ.α.

Οι υλικές ζημιές των καταστροφών υπολογίσθηκαν από το τουρκικό υπουργείο Οικονομικών σε 69.578.744 τουρκικές λίρες της εποχής, ενώ το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών τον Νοέμβριο του 1995 ανακοίνωσε ότι οι ζημιές σε εκκλησίες μόνο ξεπερνούν τα 150.000.000 δολάρια.

Η κυβέρνηση Μεντερές προσπάθησε να απαλλαγεί από τις ευθύνες, αιτιολογώντας ότι τα γεγονότα τα δημιούργησαν κομμουνιστές για να ανατρέψουν το καθεστώς.

Το στρατιωτικό καθεστώς που ανέτρεψε την κυβέρνηση Μεντερές σε έκτακτη δίκη τον Μάιο του 1960 εξέτασε και τα ανθελληνικά γεγονότα του 1955. Το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ένοχοι των ανθελληνικών βιαιοπραγιών  ήταν ο πρωθυπουργός Μεντερές και ο Υπουργός Εξωτερικών Ζορλού για να προωθήσουν τις τουρκικές απόψεις για το κυπριακό.

Η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης για τα γεγονότα ήταν άτονη λόγω της κυβερνητικής αποδιοργάνωσης, ο Παπάγος ήταν ετοιμοθάνατος και η παρέμβαση της Ουάσινγκτον έντονη. Στις 17 Σεπτεμβρίου ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών  Ντάλες, σε ταυτόσημες επιστολές στην Αθήνα και την Άγκυρα, δεν άφηνε περιθώρια χειρισμού του θέματος κατά την ελεύθερη κρίση της ελληνικής κυβέρνησης . Στο μήνυμά του ο Ντάλες έκανε «επίμονα έκκληση» να ανανεώσει η ελληνική κυβέρνηση την πολιτική φιλία προς την Τουρκία και «για το συμφέρον του ελεύθερου κόσμου να αποκαταστήσει χωρίς χρονοτριβή την ενότητα του ΝΑΤΟ».

Η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Οκτώβριο του 1955 ανακοίνωσε ότι το ελληνικό κλιμάκιο στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη θα αποσυρθεί. Αποτέλεσμα της σθεναρής αυτής στάσης η Ελλάδα ήταν να αναγκαστεί η Τουρκία μετά από υπόδειξη της Ουάσινγκτον, να δώσει ηθική ικανοποίηση στην Ελλάδα, τιμώντας σε ειδική τελετή στην Σμύρνη, την ελληνική κυβέρνηση. Η Αθήνα αρκέστηκε σε αυτή τη συμβολική συμφιλίωση και ο Υπουργός Εξωτερικών Θεοτόκης δήλωνε ότι: «πάνω από όλα ήταν η αφοσίωση στο ΝΑΤΟ».

Ωστόσο, οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας διατηρήθηκαν σε κατάσταση μόνιμης οξύτητας. Ούτε και η ανθελληνική εκστρατεία στην Κωνσταντινούπολη σταμάτησε το 1955. Τον Νοέμβριο – Δεκέμβριο του 1956 συλλαμβάνονται Έλληνες πολίτες με την κατηγορία της κατασκοπείας. Ή ότι χρηματοδοτούν την ΕΟΚΑ .

Σε ορισμένους πολιτικούς κύκλους στην Ελλάδα έχει διατυπωθεί η πεποίθηση ότι το κοινό συμφέρον ασφάλειας και κοινός συμμαχικός θεσμός θα έλυαν οριστικά τα προβλήματα της ειρηνικής ελληνοτουρκικής συμβίωσης. Οι προβλέψεις αυτές αποδείχθηκαν ανεδαφικές γιατί δεν λαμβάνουν υπόψη τις μακροπρόθεσμες τουρκικές εδαφικές φιλοδοξίες για την καθιέρωση της Τουρκίας σαν μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη.

Εφόσον οι δυο γείτονες είναι υποχρεωμένοι να συνυπάρχουν στον ίδιο γεωπολιτικό – γεωοικονομικό χώρο πρέπει να βρούμε ένα τρόπο ειρηνικής συμβίωσης, χωρίς ψευδαισθήσεις, ενθουσιασμούς και παραχωρήσεις μόνο από την ελληνική πλευρά. Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι αυτός ο τρόπος προσέγγισης στο ελληνοτουρκικό ζήτημα έχει ως μόνο αποτέλεσμα την αύξηση των τουρκικών αξιώσεων. Θα πρέπει επιτέλους η Ελλάδα να αλλάξει το ηττοπαθές δόγμα ότι: Δεν διεκδικούμε τίποτα δεν παραχωρούμε σπιθαμή Ελληνικής γης.