Η «ώρα της αλλαγής»

Η καταιγιστική ειδησεογραφία έφερε λίγο πίσω μια πολύ σημαντική, από παρά πολλές απόψεις, επέτειο.

Τέτοιες μέρες, στις 18 Οκτωβρίου 1981, συντελούνταν μια κοσμογονική αλλαγή στη χώρα μας. Ένα Σοσιαλιστικό Κίνημα, το ΠΑΣΟΚ, που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, με πολύ προωθημένες ιδέες, που υπερακόντιζε και αυτές της Αριστεράς, κατακτούσε την εξουσία, με το εμφαντικό 48%, στέλνοντας τη Δεξιά «στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας», σύμφωνα με μία ακόμη από τις ευρηματικές φράσεις, του ιστορικού ηγέτη της προοδευτικής παράταξης.

Αξιολογούμε την εξέλιξη εκείνη, ως πολυσήμαντη, καθώς αποτέλεσε τομή, όχι μόνο για την περίοδο της Μεταπολίτευσης, αλλά για το σύνολο του μετεμφυλιακού κύκλου. Μας έρχεται στο νου, με αφορμή την επέτειο, μια φράση του Αναστασίου Πεπονή, στη διάρκεια προεκλογικής ομιλίας του, ως υποψήφιου βουλευτή του ΠΑΣΟΚ πλέον, στις εκλογές του Νοεμβρίου 1977.

Έλεγε ο μετέπειτα υπουργός, πως με το Κίνημα που δημιούργησε, ο Ανδρέας Παπανδρέου επιχειρούσε ένα μοναδικό τόλμημα: Να δημιουργήσει, για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, ένα μαζικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Κάτι που δεν είχαν καν αποτολμήσει οι πρωτοπόροι των σοσιαλιστικών δεών, όπως ο Πλάτων Δρακούλης, ο Γεώργιος Σκληρός ή και ο, περισσότερο ακτιβιστής, Αβραάμ Μπεναρόγια, ενώ απέτυχαν, στη μετεμφυλιακή περίοδο, προσωπικότητες του διαμετρήματος ενός Αλέξανδρου Σβώλου, ενός Στρατή Σωμερίτη, ενός Ηλία Τσιριμώκου ή και του Χαράλαμπου Πρωτοπαπά.

Ηταν, βέβαια, πολύ δύσκολο, στις μετεμφυλιακές συνθήκες, με νωπό το αδελφικό αίμα, που χύθηκε εκατέρωθεν, να σταθούν εγχειρήματα, που εμφανίζονταν ως συνέχεια και «μετενσάρκωση» της ΕΑΜογενούς παράδοσης. Είναι ενδεικτική, του ασφυκτικού κλίματος, για οποιοδήποτε σκίρτημα, η υπονόμευση που δέχθηκε ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, όταν επιχείρησε απλώς, ως επικεφαλής του ΕΠΕΚ και επικεφαλής της κυβέρνησης Συνασπισμού των Κεντρώων δυνάμεων, στην περίοδο 1950-52, να προωθήσει μια μετριοπαθή πολιτική, μερικής επούλωσης των εμφυλιοπολεμικών πληγών και παθών, με την προώθηση των περίφημων «μέτρων ειρηνεύσεως».

Οι κυβερνήσεις Πλαστήρα, δεν υπονομεύτηκαν μόνο από το άτυπο υπερκράτος, που, με την άμεση αμερικανική καθοδήγηση, έλεγχε τους σκληρούς αρμούς της εξουσίας-ή παραεξουσίας-αλλά και στο εσωτερικό του κυβερνητικού σχηματισμού. Αποκορύφωμα αυτής της πολύπλευρης υπονομευτικής προσπάθειας, υπήρξαν τα όσα συνέβησαν μετά τη σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη-ηγετικού στελέχους του εκτός νόμου ΚΚΕ- και οδήγησαν στη δίκη, καταδίκη σε θάνατο και εκτέλεση του ίδιου και συντρόφων του, παρά την εκπεφρασμένη, αντίθετη θέση της κυβέρνησης και, προσωπικά, του πρωθυπουργού.

Σήμανε, έτσι, η άδοξη κατάληξη μιας φιλόδοξης, πλην άκαιρης όπως αποδείχθηκε, προσπάθειας υπέρβασης του εμφυλιοπολεμικού πλέγματος και αναζήτησης ενός εναλλακτικού, προοδευτικού δρόμου, απέναντι στο σκληρό, αντικομμουνιστικό, ανελαστικό σε κάθε αμφισβήτηση, ακραία κατασταλτικό, καθεστώς που επιχείρησαν να επιβάλουν οι «νικητές» του Εμφυλίου, συμπεριλαμβανομένων και των πιο συντηρητικών εκφράσεων του Κεντρώου χώρου, που συμμετείχαν και στην κυβέρνηση Πλαστήρα, ακυρώνοντας από τη θέση τους, ακόμη και τα ψηφισμένα μέτρα της κυβέρνησης του.

Οι Αμερικανοί επικυρίαρχοι και οι εγχώριοι θύλακες τους, ήταν αποφασισμένοι να μην αφήσουν κανένα περιθώριο, ευδοκίμησης, ακόμη και μιας αισχυντηλής αμφισβήτησης, του σκληρού καθεστώτος, που επέβαλαν. Γι` αυτό και η κυβέρνηση Πλαστήρα, παρά την εκπεφρασμένη βούληση της, «πνίγηκε» τελικά στο αίμα, τόσο του Νίκου Μπελογιάννη που προαναφέραμε, όσο και του Νίκου Πλουμπίδη.

Όμως, η ΕΠΕΚ αποτέλεσε το πρόπλασμα, για τη ριζοσπαστική έκρηξη της δεκαετίας του `60, αλλά και τη δημιουργία του ΠΑΣΟΚ.