Η διατροφή ήταν πάντα μέρος της θεραπείας για τον Σακχαρώδη Διαβήτη (Σ.Δ) τύπου 1. Αυτό όμως που ξεχνάμε κατά καιρούς είναι ότι όπως αλλάζει το σχήμα, το είδος της ινσουλίνης ή ο τρόπος χορήγησής της κατά τη διάρκεια θεραπείας ενός παιδιού ή εφήβου με Σ.Δ. έτσι θα έπρεπε να αλλάζει και η διαιτολογική θεραπεία. Το προφίλ των νέων ινσουλινών μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε οποιαδήποτε διατροφική ΄ρουτίνα’.
Οι στόχοι της θεραπείας παραμένουν όμως οι ίδιοι. Αποβλέπουμε σε μια καλύτερη γλυκοζυλιωμένη και βελτιωμένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, στην κάλυψη των διατροφολογικών αναγκών του παιδιού/εφήβου και φυσικά στην προώθηση μιας υγιεινής διατροφής και Δέικτη Μάζα Σώματος (ΔΜΣ). Παράλληλα μέσω σωστού χειρισμού των γευμάτων με ινσουλίνη επιθυμούμε την καταπολέμηση συμπτωμάτων υπέρ- και υπόγλυκαιμίας, την αντιμετώπιση άλλων παθήσεων όπως κοιλιοκάκη και κυστική ίνωση και τέλος όλα πρέπει να ακολουθούν τις συνήθειες και τρόπο ζωής της κάθε οικογένειας.
Δεν αλλάζει επίσης το γεγονός ότι δεν υπάρχει ειδική δίαιτα για το παιδί ή τον έφηβο με Σ.Δ. Έχουν ακριβώς την ίδια ανάγκη για μια ισορροπημένη διατροφή όπως όλα τα παιδιά παρόμοιας ηλικίας. Κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές εικόνες –μοντέλα για να κάνουν κατανοητές τις αρχές μια σωστής διατροφής όπως για παράδειγμα η διατροφική πυραμίδα. Στην Αμερική υιοθετήθηκε το μοντέλο του ‘Σωστού Πιάτου’ που απεικονίζει σε ποιά αναλογία θα πρέπει να βρίσκονται στο πιάτο μας τα διάφορα τρόφιμα. Το μισό πρέπει να καλύπτεται από τα λαχανικά, σαλάτες και φρούτα, ένα τέταρτο του πιάτου καταλαμβάνουν τα δημητριακά (κατά προτίμηση ολικής άλεσης) και μόλις στο ένα τέταρτο του γεύματος θα πρέπει να έιναι οι πρωτείνες κυρίως από άπαχες πηγές.
Οι γονείς όμως, αλλά και τα ίδια τα παιδιά και έφηβοι που ζουν με Σ.Δ. γνωρίζουν ότι στην πράξη πρέπει να φροντίσουν και για το πώς θα ταιριάξουν τις μονάδες ταχείας ινσουλίνης με το κάθε γεύμα. Το κύριο συστατικό της τροφής μας που έχει άμεση επίδραση στις τιμές του σακχάρου είναι οι υδατάνθρακες. Όλοι οι επίσημοι φορείς πλέον υποστηρίζουν πως είναι καταλυτικής σημασίας οι εναλλαγή των μονάδων ανάλογα με την κατανάλωση υδατανθράκων στα γεύματα. Η βασική αυτή αρχή δεν είναι κάτι καινούργιο στη διαιτολογική θεραπεία του Σ.Δ. Έγινε όμως απαραίτητη με την χρήση μοντέρνων ινσουλινών στα εντατικά σχήματα ρύθμισης και την χρήση αντλιών ινσουλίνης. Δεν έχει εφαρμογή σε παιδιά ή εφήβους που χρησιμοποιούν μείγματα ινσουλίνης.
Οι υδατάνθρακες
Όταν καταναλώνουμε ένα γεύμα που περιέχει υδατάνθρακες π.χ. ψωμί, ζυμαρικά, όσπρια, φρούτα, δημητριακά, γάλα αυτοί θα περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος μέσα σε μόνο 15 λεπτά και θα ολοκληρωθεί η απορρόφησή τους σε γλυκόζη μέσα σε περίπου δύο ώρες. Έτσι λοιπόν, η ποσότητα του υδατάνθρακα στο γεύμα έχει άμεση σχέση με τις τιμές σακχάρου στο αίμα και κατ’ επέκταση τις μονάδες ινσουλίνης. Προσπαθούμε έτσι να μιμηθούμε ένα υγιές πάγκρεας.
Μαθαίνουμε πρώτον να ξεχωρίζουμε τις πηγές υδατανθάκων στο πιάτο μας, σε όλα τα κυρίως γεύματα, ενδιάμεσα και ροφήματα, να καταλαβαίνουμε πώς θα επηρεάσουν τα επίπεδα σακχάρου π.χ. απλοί υδατανθρακες όπως η ζάχαρη, το μέλι απορροφούνται πολύ πιο γρήγορα άρα και βλέπουμε απότομη αύξηση του σακχάρου. Ενώ αντιθέτως οι σύνθετοι υδατάνθρακες όπως τα δημητριακά, όσπρια, πατάτες έχουν έναν πιο αργό ρυθμό απορρόφησης. Δεύτερον ‘μεταφράζουμε’ το γέυμα μας σε ποσότητα υδατάνθρακα είτε σε γραμμάρια είτε σε ισοδύναμα αυτού. Υπάρχουν αρκετά βοηθήματα βιβλία και λίστες με την περιεκτηκότητα των τροφίμων σε υδατάνθρακες π.χ σε 10γρ, 12γρ ή 15γραμμάρια. Δεν κάνει καμία διαφορά ποιά θα χρησιμοποιηθεί αρκεί η κάθε οικογένεια να είναι συνεπής με τον τρόπο που αρχικά διαλέγει. Ένα άλλο χρήσιμο εργαλείο είναι οι συσκευασίες τροφίμων που συνήθως δίνουν την περιεκτικότητα ανά 100γρ του προιόντος ή και ανά μερίδα κάποιες φορές. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνουμε στο αν οι πληροφορίες δίνονται για το μαγειρεμένο ή ξηρό βάρος σε τρόφιμα όπως ζυμαρικά και ρύζι. Αν θέλουμε να είμαστε πολύ ακριβείς στην ποσότητα του υδατάνθρακα που καταναλώθηκε τότε μπορούμε ακόμα να ζυγίσουμε το φαγητό που περιείχε υδατάνθρακα ή να υπολογίσουμε την περιεκτικότητα μιας συνταγής.
Όλα αυτά είναι μέρος μια σταδιακής εκπαίδευσης που η οικογένεια και το κάθε παιδί μαζί πρέπει να έχουν ώστε να μπορέσουν να είναι πιο ευέλικτοι με την επιλογή γευμάτων, τις ώρες αυτών και την χρήση των καινούργιων ινσουλινών. Στα αρχικά στάδια απλά ξεχωρίζουν μικρά από μεγάλα σε υδατάνθρακες γεύματα και κρατάν ένα ημερολόγιο με αυτό που καταναλώνουν. Στην συνέχεια αρχίζουν και μετράνε σε γραμμάρια υδατανθράκων και αρχίζουν και αλλάζουν τις μονάδες της ταχείας ινσουλίνης σύμφωνα με αυτό και τις απαραίτητες μεταγευματικές μετρήσεις. Είναι περιπτώσεις παιδιών και εφήβων που ακόμα και οι γνώσεις αυτές είναι αρκετές για να βελτιώσουν τον γλυκαιμικό τους έλεγχο.
Στην περίπτωση που έχουμε να κάνουμε με χρήστες αντίας ινσουλίνης τότε είναι απαραίτητη η χρήση προσωπικών αναλογίων για την χορήγηση ινσουλίνης τόσο για διόρθωση υψηλών τιμών όσο και για την απορρόφηση των υδατανθράκων. Δηλαδή για το φαγητό, πόσα γραμμάρια υδατάνθρακα καλύπτει η 1 μονάδα ταχείας δράσης ινσουλίνη πχ 1:10.
Βεβαίως σε αυτό το στάδιο παίρνουμε υπόψη μας και άλλους παράγοντες όπως άσκηση και αλκοόλ στις μεγαλύτερες ηλικίες. Έδω να σημειωθεί πως είναι η ποσότητα και όχι η ποιότητα των υδατανθράκων που αλλάζει τις μονάδες ινσουλίνης και πως δεν χρειάζεται να καταναλωθεί συγκεκριμένος αριθμός γραμμαρίων υδατάνθρακα καθημερινά. Οι γονείς δεν πρέπει να αγωνιούν για αυτό, εφόσον η ανάπτυξη του παιδιού είναι ικανοποιητική. Υπάρχει μια επιθυμητή ελάχιστη κατανάλωση 130γρ υδατάνθρακα την ημέρα, στις περισσότερες περιπτώσεις για να υποστηρίξει τις ανάγκες ανάπτυξης και την εγκεφαλική λειτουργία.
Αυτό που είναι σημαντικό να αναφερθεί οι αναλογίες είναι προσωπικές για το κάθε παιδί και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως την ηλικία, τα χρόνια διάγνωσης, το σωματότυπο και τον γενικότερο έλεγχό του. Τέλος οι αναλογίες γευμάτων του κάθε παιδιού θα πρέπει να επαναεξετάζονται με τη βοήθεια του γιατρού και διαιτολόγου συχνά.
Πρωτείνες και λίπος
Όσον αφορά τα υπόλοιπα συστατικά των γευμάτων όπως πρωτείνες και λίπος δεν έχουν άμεση επίδραση στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Οι πρωτεΐνες ανάλογα την ποσότητα και ποιότητα θα επηρεάσουν τις τιμές σε βάθος 2-3 ωρών.
Στην περίπτωση του λίπους στο φαγητό υπό την μορφή λαδιού, κρέμας, βουτύρου, πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο συνδυασμός αυτών σε μεγάλες ποσότητες (>20γρ λίπους) με υδατάνθρακα πάντα θα προκαλέσει καθυστέρηση στην απορρόφηση του υδατάνθρακα και θα αυξήσει κατά ένα ποσοστό τις ανάγκες σε ινσουλίνη για το συγκεκριμένο γεύμα. Η κατανάλωσή του θα πρέπει να γίνεται στα πλαίσια της υγιεινής διατροφής και οι χρήστες αντλίας ινσουλίνης μπορούν καλύτερα να χειριστούν τα παραπάνω γέυματα με διφασική δόση ινσουλίνης.
Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το εξατομικευμένο αυτό σύστημα εκπαίδευσης έχει ως αποτέλεσμα ένα καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο, μεγαλύτερη ευελιξία με τα γεύματα, την απενοχοποίηση των προηγουμένως ‘απαγορευμένων’ τροφίμων και καθιστά τα ενδιάμεσα μικρογεύματα προσωπική επιλογή του κάθε παιδιού ανάλογα με τις ανάγκες του. Από την άλλη απαιτείται χρόνος και προσπάθεια για την εκπαίδευση αυτή από μια ομάδα επαγγελματιών αρχικά με στόχο τελικά τον αυτοέλεγχο και την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού και εφήβου!
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ…
Δεν είναι πάντα εύκολο να καθησυχάσεις την οικογένεια ιδίως τον πρώτο καιρό μετά την διάγνωση με ΣΔ τύπου 1. Είναι τόσα πολλά αυτά που πρέπει να σκεφτούν καθημερινά. Αλλά, ξεκινάω πάντα με τα βασικά εκείνα που είναι απαραίτητα για την ασφάλεια του παιδιού. Προσπαθώ να προσαρμόζω πάντα τις συμβουλές στις προσωπικές τους ανάγκες και να μιλάμε πρακτικά!
Ενημερώνω πως η ινσουλίνη είναι απαραίτητη για την υγεία του παιδιού τους και όχι εχθρός και πρέπει να την ‘χρησιμοποιούν’ για να καταφέρνουν ευελιξία με τα γεύματα! Τονίζω ότι το παιδί μπορεί να φάει απ’ ‘όλα αλλά με όρια! Τις περισσότερες φορές οι γονείς παίρνουν δύναμη από τα ίδια τα παιδιά , τα όποια φυσικά είναι πιο γενναία και ψύχραιμα!
