Ο «ακραίος» λόγος

Οπως έχει ήδη αναπτυχθεί, το επιχείρημα ότι ήταν ο «ακραίος» λόγος του Ανδρέα Παπανδρέου, στη δεκαετία του ‘60, στη μεγάλη σύγκρουση που ακολούθησε το βασιλικό πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου 1965, ήταν δήθεν αυτός που έφερε τα πράγματα ως την κατάλυση της δημοκρατίας, ανατρέπεται από την ίδια την πραγματικότητα.

Ηταν εκείνοι, δηλαδή το πολυσχιδές κατεστημένο της εποχής, με τις αγκυλώσεις και τις φοβίες του, που ανέχθηκαν, αλλά και υπέθαλψαν τους συνωμότες, προωθώντας τους σε θέσεις κλειδιά, αναγκαία για την επίτευξη των πραξικοπηματικών τους σχεδίων, με την αφελή, όπως αποδείχθηκε, βεβαιότητα ότι θα παρέμεναν εξαρτημένοι από τους ίδιους, απλά εκτελεστικά όργανα τους. Δεν τους έφταιγε επομένως ο Ανδρέας Παπανδρέου, για τη δική τους αφέλεια ή αβουλία. Προπάντων, όμως, δε μπορεί να δίνουν «μαθήματα δημοκρατίας» σε οποιονδήποτε, όταν ήταν οι ίδιοι, που καλλιεργούσαν, με έργα και λόγια, κλίμα αμφισβήτησης ή και συκοφάντησης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Που απεργάζονταν και στο υψηλότερο θεσμικό επίπεδο, σχέδια παρέκβασης, από την ομαλή πορεία προς τις προγραμματισμένες εκλογές, έστω και με την αξιοποίηση σχετικής Συνταγματικής διάταξης. Είναι αποκαλυπτικά εν προκειμένω, τα όσα έχει περιγράψει ο γραμματέας του βασιλιά, πρέσβης και μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Μπίτσιος, στο βιβλίο του «Στο όριο των καιρών», όπου περιγράφονται οι σχετικές παρασκηνιακές ΄συζητήσεις και σχεδιασμοί, λίγες μέρες πριν κυλήσουν τα τανκς. Άλλωστε, κάτι ανάλογο επικαλέστηκαν και οι ίδιοι οι πραξικοπηματίες, κατά την εφαρμογή του στασιαστικού σχεδίου τους. Ήταν οι ίδιοι που χειροκροτούσαν τον μετέπειτα θεωρητικό της δικτατορίας, στη σειρά διαλέξεων του, που συνιστούσαν απροκάλυπτο κήρυγμα αντικοινοβουλευτισμού και περιφρόνησης της δημοκρατικής λειτουργίας. Υπάρχουν καταγεγραμμένες δηλώσεις, ακόμη και απ` αυτόν τον αδιαμφισβήτητα πιστό στην κοινοβουλευτική νομιμότητα, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, με τις οποίες το, απολύτως αυτονόητο,  ενδεχόμενο μιας νέας εκλογικής νίκης της Ένωσης Κέντρου, ενός πέραν πάσης αμφιβολίας «εθνικόφρονος» κόμματος, με τα μέτρα και κριτήρια της εποχής, περίπου εθεωρείτο casus belli και δηλωνόταν ανοιχτά, πως δε μπορούσε να γίνει ανοιχτό.

Γίνονταν δε τέτοιες δηλώσεις και μάλιστα από μια προσωπικότητα, σαν τον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τον ευπατρίδη Παναγιώτη Κανελλόπουλο, όταν, όπως γνωρίζουμε πια, είχαν ήδη γίνει παρασκηνιακές συζητήσεις και είχε υπογραφεί μεταξύ των δύο ανδρών, Γεωργίου Παπανδρέου και Παναγιώτη Κανελλόπουλου, το, μυστικό τότε «Μνημόνιο», με «μεσεγγύηση» του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου. Όταν, δηλαδή, ο τότε αρχηγός της ΕΡΕ, γνώριζε πως ο «Γέρος της Δημοκρατίας», δεσμευόταν ακόμη και για κυβερνητική συνεργασία με τη δεξιά παράταξη, αν δεν πετύχαινε, παρά τα προγνωστικά, να κατακτήσει την αυτοδυναμία, αναιρώντας ουσιαστικά, τη στρατηγική του δεύτερου ανένδοτου. Ότι και δημόσια διακήρυσσε, με κάθε ευκαιρία και σε όλους τους τόνους, ότι δεν υπήρχε περίπτωση συνεργασίας, αλλά ούτε και στήριξης από την ΕΔΑ.

Βέβαια, αργότερα, ύστερα από τα τραυματικά βιώματα και την καταλυτική εμπειρία της δικτατορίας, ο γενναίος εκείνος δημοκράτης, πολιτικός και διανοούμενος, έκανε την αυτοκριτική του, αναγνωρίζοντας ότι είχε παρασυρθεί από τους μηχανισμούς που προετοίμαζαν την αντιδημοκρατική εκτροπή, υπό όποια εκδοχή. Είναι αλήθεια, επίσης, πως ο ίδιος, σε επιστολή του προς τον αυτοεξόριστο Κωνσταντίνο Καραμανλή, είχε εκφράσει τον προβληματισμό του. Όμως, η αλήθεια παραμένει, πως ο τρόμος μπροστά στη λαϊκή έκφραση, κυριαρχούσε έναντι και αυτής της πίστης στη δημοκρατία.