-Ο Ελληνοιταλικός πόλεμος του 1940-41 ξεκίνησε από τη Ναύπακτο

Οκτ 27, 2023

-Η Γερμανική Λουφτβάβε χτυπάει εμπορικό πλοίο στη Ναύπακτο

–Δύο ναυτικά πολεμικά επεισόδια στη θάλασσα της Ναυπάκτου,κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Με την ανατολή του 1940 ήταν ξεκάθαρο πια ότι η Ελλάδα οδηγούνταν και αυτή στο πόλεμο και είχαν αρχίσει ήδη οι στρατιωτικές προετοιμασίες της. Από την άλλη ,ενώ τα σύννεφα του πολέμου πλησίαζαν απειλητικά στην χώρα μας, η κυβέρνηση του Μεταξά διαπνεόταν από την πολιτική καθησυχασμού και αυτοσυγκράτησης, ξορκίζοντας το κακό που ερχόταν . Η πολιτική του κατευνασμού…

Οι επιτελάρχες του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού φοβούνταν ένα μεγάλο χτύπημα και για τον λόγο αυτό ο στόλος ήταν σε εγρήγορση ,με συνεχή γυμνάσια στον Σαρωνικό ,Κορινθιακό και Αιγαίο.

Μάιος του 1940 ,πλοία του πολεμικού ναυτικού ασκούνταν για έξι ημέρες στον Σαρωνικό. Μετά την επιστροφή τους στην βάση τους διαταγή προς τότε πλοίαρχο και από το 1943 υποναύαρχο, Γρηγόριο Μεζεβίρη ,Ανώτερο Διοικητή της Παράκτιας Άμυνας, του αναθέτει τον απόπλου μοίρας προς τον Κορινθιακό. Τον στολίσκο αποτελούσαν τα αντιτορπιλικά «ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ», «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ» και τρία υποβρύχια ,τα «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ», «ΚΑΤΣΩΝΗΣ» και «ΝΗΡΕΥΣ» – με κυβερνήτη το τελευταίο, τον ναυπάκτιο Κωνσταντίνο Δούση– . «Η εντολή που μου είχε δοθεί αφορούσε την τήρηση της ουδετερότητας στα χωρικά μας ύδατα και την περιφρούρηση της τιμής της σημαίας και της ακεραιότητας της χώρας κατά οιουδήποτε που θα επιχειρούσε να την επιβουλευτεί» σημειώνει ο Μεζεβίρης στην αυτοβιογραφία του, θεωρώντας την ,εύλογα, διφορούμενη.

‘Ετσι ο πλοίαρχος επιλέγει ως ορμητήριο του στολίσκου του τη Ναύπακτο στην οποία καταπλέει αρχές Ιουνίου του 1940. Τα πλοία ρίχνουν άγκυρες ανοιχτά του λιμανιού τα πόλης.

Αλλά ο λόγος πλέον στον ίδιο τον Μεζεβίρη ,μέσα από την αυτοβιογραφία του:

«Όταν αγκυροβολήσαμε στη Ναύπακτο κάλεσα τους κυβερνήτες των πλοίων επί του α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ», τους γνωστοποίησα τον σκοπό της αποστολής μας και τόνισα ότι πάση θυσία θα περιφρουρήσουμε την τιμή της σημαίας. Τα λόγια μου έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε ο Ιατρίδης, κυβερνήτης του υποβρυχίου «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ», ο οποίος, όταν ήρθε η ώρα των έργων, ανέπτυξε εξαιρετική πρωτοβουλία και δράση.

Τα αντιτορπιλικά διατάχθηκαν να βρίσκονται συνεχώς υπ’ατμόν, έτοιμα να αποπλεύσουν μέσα σε μια ώρα. Αργότερα, κατόπιν εντολής του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, τροποποίησα τη διαταγή αυτή για εξοικονόμηση καυσίμων. Στα πλοία διατάχθηκε υπηρεσία ως σε περίοδο πολέμου, απαγορεύτηκαν οι έξοδοι στην ξηρά, εκτός από ολιγόωρες σε μικρό τμήμα του προσωπικού και καθορίστηκαν λεπτομερώς τα μέτρα ασφαλείας και κυρίως αυτά που αφορούσαν αιφνιδιαστική αεροπορική επίθεση. Ασχολήθηκα επίσης με την εκπαίδευση των πληρωμάτων ενώ δεν έλαβα έγκριση από τον Αρχηγό του Στόλου για τη χορήγηση καυσίμων για εκτέλεση ασκήσεων. Αρνητική απάντηση έλαβα από τον Αρχηγό του Στόλου -σ.σ. τον Επαμεινώνδα Καββαδία– και στο επίμονο αίτημά μου να εγκρίνει την εκτέλεση σειράς πραγματικών πυρών επιφανείας και αντιαεροπορικών, από τα αντιτορπιλικά που ναυλοχούσαν στην Ναύπακτο. Για τα αντιτορπιλικά περιορίστηκα αναγκαστικά στην εφαρμογή προγράμματος γυμνασίων εν όρμω που αφορούσαν το καθαρά πολεμικό τους έργο. Τα υποβρύχια έβγαιναν για ασκήσεις στον Κορινθιακό, αλλά και αυτών η εκπαίδευση ήταν ελλιπής εφόσον δεν μπορούσα να διαθέσω αντιτορπιλικό ως στόχο. Για τον σκοπό αυτό επωφελούμασταν μόνο περιοδικά, από τον κατάπλου για ανεφοδιασμό μας βοηθητικών πλοίων του Στόλου.

Την εκτέλεση πλόων επιθυμούσα και για έναν άλλο λόγο. Η μακρά παραμονή εν όρμω στο ίδιο αγκυροβόλιο, που τελικά ξεπέρασε τους δυο μήνες, κάτω από συνθήκες διαβίωσης καθαρά πολεμικές αλλά χωρίς πολεμικές περιπέτειες καταντούσε πολύ ανιαρή για το προσωπικό. Για τη διατήρηση υψηλού του ηθικού έπρεπε τα πληρώματα να απασχολούνται σε ενδιαφέροντα έργα, όπως οι εν πλω ασκήσεις.»

12 Ιουλίου 1940: Το ελληνικό βοηθητικό πλοίο «ΩΡΙΩΝ» εκτελώντας αποστολή ανεφοδιασμού των Φάρων ,κοντά στην Κρήτη , δέχεται αεροπορική επίθεση από άγνωστης εθνικότητας αεροπλάνα. Σε βοήθεια του προστρέχει το α/τ «ΥΔΡΑ» ,ενός από τα τέσσερα αντιτορπιλικά που βρίσκονταν στην περιοχή της Μήλου, το οποίο και αυτό προσβάλλεται από τα αεριωθούμενα και ανταπαντά (χωρίς επιτυχία) στα πυρά.

Αναμφίβολα τα αεροπλάνα ανήκαν στην ιταλική πολεμική αεροπορία (REGIA AERONAUTICA) και πιθανή εξήγηση που δόθηκε ήταν ότι εκλήφθηκαν ως βρετανικά (το ΩΡΙΩΝ ως πετρελαιοφόρο) τα ελληνικά.

Ο Μεζεβίρης στη Ναύπακτο μόλις πληροφορείται τηλεγραφικά την επίθεση αυτή διατάζει τον απόπλου του στολίσκου του. Το ΓΕΝ όμως του ζητάει να σβήσουν τα πλοία τις μηχανές τους.

Συνεχίζοντας ο υποναύρχος την αφήγησή του λέει: «Μετά από την πρώτη αυτή επίθεση κατά Ελληνικών πλοίων , εντάθηκαν τα μέτρα ασφαλείας της δύναμης που ναυλοχούσε στην Ναύπακτο και επειδή δεν είχε ακόμα ποντιστεί το ανθυποβρυχιακό φράγμα Ρίου (σ.σ. υπόλειμμά του υπάρχει σήμερα στο κάστρο του Αντιρρίου) και το ορμητήριο αυτό ήταν εκτεθειμένο σε επιθέσεις υποβρυχίων, έκρινα σκόπιμο, με την ευκαιρία εκτέλεσης πυρών γυμνασίων εν πλω, να επιλέξω σαν νέο ορμητήριο την Ιτέα. Δέκα μέρες αργότερα διατασσόμουν να επιστρέψω στην Ναύπακτο».

Ενδιαφέρον το εξιστορούμενο εδώ, ενδεικτικό της ρουσφετολογικής νοοτροπίας : Αναζητώντας ο Μεζεβίρης τον λόγο που η διαταγή ήταν επανάπλους στη Ναύπακτο ,διαπίστωσε λοιπόν ότι κάτοικοί της που είχαν συμφέρον να μείνει ο στολίσκος εκεί γιατί θα τόνωνε το εμπόριό της και θα έδινε ζωή στην πόλη , κινητοποίησαν κυβερνητικό παράγοντα ,που μάλλον ήταν το «δεξί χέρι» του Μεταξά (ο οποίος «έλυνε και έδενε» στην τότε κυβέρνηση της 4^η Αυγούστου!), ο ναυπάκτιος ιδιαίτερος γραμματέας του, δημοσιογράφος Ιωάννης Διάκος ,να μεσολαβήσει για την επιστροφή των πλοίων . Μάλιστα θα φρόντιζε να επανέρχονταν έγκαιρα τα πλοία στον θαλάσσιο χώρο της πόλης , πριν το «πανηγύρι» (όπως το χαρακτηρίζει ο Μεζεβίρης) της Αγίας Παρασκευής, 26/7, περιμένοντας οι Ναυπάκτιοι να «χαλάσουν» οι ναύτες τότε τις δραχμές τους στην τοπική αγορά! Πράγματι ο μικρός στόλος ήταν πάλι στην περιοχή την παραμονή της γιορτής της.

Προσθέτει δε ο Μεζεβίρης : «Την ημέρα της άφιξής μας κατέφθασε και ο Αρχηγός του Στόλου, για να επιθεωρήσει τα πλοία, επιβαίνων του βοηθητικού «ΑΥΡΑ» και συνοδευόμενος από διάφορα πολιτικά πρόσωπα, μεταξύ των οποίων ήταν και ο προαναφερόμενος παράγοντας. Το βράδυ, ο παράγοντας αυτός οργάνωσε γεύμα στη πόλη στο οποίο προσκάλεσε και τους κυβερνήτες και τους υπάρχους των πλοίων. Η πρόσκληση αυτή με έφερε σε δύσκολη θέση, γιατί είχα απαγορεύσει να βγαίνουν συγχρόνως στη στεριά οι κυβερνήτες και οι ύπαρχοι. Ακόμα, το βοηθητικό «ΑΥΡΑ» ήταν κατάφωτο τη νύχτα ενώ, σύμφωνα με τα εφαρμοζόμενα σε τέτοιες περιστάσεις μέτρα ασφαλείας, τα πλοία της δύναμής μου εκτελούσαν κάλυψη φώτων». Αναφέροντας ο πλοίαρχος τις αντιρρήσεις του στον Καββαδία, αυτός τον καθησύχασε ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας και να χαλαρώσουν τα μέτρα. Ωστόσο ο Μεζεβίρης ,στηριγμένος στην διαταγή του ΓΕΝ , για λήψη μέτρων προστασίας των πλοίων, συνέχιζε την εφαρμογή τους.

Παρακάτω, στη συνέχεια του κειμένου της αυτογραφίας του ,παρατίθεται το κρίσιμο περιστατικό της ιστορίας: «Είναι κρίμα που ο Ναύαρχος δεν έμεινε στη Ναύπακτο ένα εικοσιτετράωρο ακόμα! Την επομένη της αναχώρησής του, την 30η Ιουλίου 1940, λίγο μετά τη ανατολή μια ισχυρή έκρηξη με ξυπνούσε και συγχρόνως άκουγα τον αξιωματικό φυλακής στο κατάστρωμα να διατάζει «συναγερμός, αεροπορική επίθεση». Έτρεξα γρήγορα στο κατάστρωμα και παρατήρησα πίδακα νερού σε απόσταση 300 μέτρων από το α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ» και ένα αεροσκάφος σε μεγάλο ύψος που απομακρύνονταν προς τα δυτικά. Έλαβα τα ενδεικνυόμενα μέτρα για τη περίπτωση που θα ακολουθούσαν και άλλες εχθρικές ενέργειες…στο εξής κάθε εμφανιζόμενο αεροσκάφος θα σκοπεύεται από τους άνδρες φυλακής των αντιαεροπορικών (Α/Α) που θα είναι έτοιμοι να κάνουν άμεση έναρξη πυρός, χωρίς να διατάζεται συναγερμός». Το υπουργείο όμως που ενημερώθηκε του τόνισε «να ακολουθεί τις υφιστάμενες διαταγές» (να σημαίνει δηλαδή συναγερμό).

Αργότερα παραλίγο να γίνει το μοιραίο λάθος, κατά τα όσα γράφει ο υποναύαρχος: «Σε νέα εμφάνιση αεροσκάφους πάνω από το αγκυροβόλιο είχε διαταχθεί συναγερμός οπότε και έσπευσα προς τα Α/Α πολυβόλα του α/τ «ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ» για να παρακολουθήσω τις ενέργειές τους. Έφθασα έγκαιρα, διότι από το αεροσκάφος ρίφθηκε ογκώδες αντικείμενο και ο αξιωματικός των πολυβόλων είχε διατάξει έναρξη πυρός, διέκρινα ότι επρόκειτο για ελληνικό αεροσκάφος και ανέστειλα τη διαταγή. Το αντικείμενο που είχε ριφθεί στη θάλασσα επέπλευσε και αποδείχτηκε ότι ήταν δέμα με εφημερίδες που έρριψε ο αεροπόρος για να διασκεδάσει την ανία μας!»

Τέλος έγινε αντικατάσταση των ναυλοχούντων αντιτορπιλικών στη Ναύπακτο με δύο άλλα και ο Μεζεβίρης γύρισε στο Ναύσταθμο ,παραδίδοντας στον αρχαιότερο κυβερνήτη των νεοαφιχθέντων πλοίων.

Το ιταλικό αεροπλάνο που επιτέθηκε στον στολίσκο στη Ναύπακτο προερχόταν από την Ρόδο και η πολεμική αυτή ενέργεια διατάχθηκε από τον Ιταλό σκληρό φασίστα, κυβερνήτη της Δωδεκανήσου, Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκκι ,σύμφωνα με τον Ιωάννη Γκίκα, στο βιβλίο του «Ο ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ» -εκδ .Εστία 1982-. Επίσης, ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι το αεροπλάνο έριξε 4 βόμβες (αντί για μία κατά τον Μεζεβίρη ,που νομίζω ότι είναι το σωστό) και ότι ο βομβαρδισμός πραγματοποιήθηκε ξημερώματα της 31^ης Ιουλίου και όχι της 30^ης του ίδιου μήνα.

Αυτή η πρόδρομη ενέργεια, πριν το ξέσπασμα της ελληνοιταλικής σύγκρουσης, που εκτελέσθηκε από την ιταλική αεροπορία, προφανώς ήταν μεθοδευμένη και οργανωμένη στα πλαίσια προκλήσεων ,προκειμένου να συρθεί η Ελλάδα στον πόλεμο, για να ακολουθήσει ο τορπιλισμός του ευδρόμου «ΕΛΛΗ» στα νερά της Τήνου το δεκαπενταύγουστο του ΄40 .Έτσι παραλίγο… για 300 μέτρα που εξεράγη η βόμβα από το πολεμικό, δεν έγινε η Ναύπακτος…Τήνος. Έγινε όμως , με την Πάτρα – που είχε πολλές απώλειες στον άμαχο πληθυσμό- οι πρώτες πόλεις που άφησαν τις βόμβες τους τα ιταλικά βομβαρδιστικά στις 28.10.1940 ,ανήμερα της κήρυξης του πολέμου.

Στις 6 Απριλίου 1941 οι στρατιωτικές δυνάμεις του Άξονα επιτίθενται κατά της Ελλάδας στα σύνορά της με την Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία. Οι Έλληνες μαχητές των οχυρών προβάλλουν λυσσαλέα αντίσταση και προκαλούν μεγάλες απώλειες στον εισβολέα. Μετά έρχεται η συνθηκολόγηση του στρατηγού Τσολάκογλου με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς και η ολοκληρωτική κατάρρευση του μετώπου στην Αλβανία.

Από τις πρώτες ημέρες της γερμανικής επίθεσης κατά της χώρας μας τα σιδερένια πουλιά της Λουφτβάφε αναζητούσαν ναυτικούς στόχους στις ελληνικές θάλασσες. Εξαπέλυαν επιθέσεις σε οποιοδήποτε πλοίο συναντούσαν στις εξορμήσεις τους και έκριναν ότι πρέπει να βυθιστεί.

Από τις 21 έως και 25 Απριλίου 1941 γερμανικά Junkers 87 ,τα γνωστά stukas ,με τον τρομαχτικό-ανατριχιαστικό ήχο που έβγαζαν όταν εφορμούσαν , καθώς και Junkers 88 κάνουν την εμφάνισή τους στον Κορινθιακό και Πατραϊκό Κόλπο ,χτυπώντας κατά κύματα πλοία που βρίσκονται στην θάλασσά τους.

Στην λεία της γερμανικής αεροπορίας στην θαλάσσια περιοχή Ναυπακτίας και Δωρίδας περιλαμβάνονται τον Απρίλιο του 1941 τα εξής ελληνικά επίτακτα πλοία που βομβαρδίστηκαν και βυθίστηκαν: Τις 22 του μήνα στην Σπηλιά Δωρίδας το επιβατηγό ατμόπλοιο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» με ένα νεκρό από το πλήρωμα (οι υπόλοιποι επιβαίνοντες ήταν στην ξηρά) και στη Ναύπακτο το φορτηγό «MESSARYA NOMIKOS» ,τις 23 το επιβατηγό ατμόπλοιο «ΚΡΗΤΗ» στο Αντίρριο-περιοχή Ανατολικής Προβλήτας- και τις 25 το υδρογραφικό- βοηθητικό πολεμικό «ΠΛΕΙΑΣ» στην Κάτω Βασιλική με νεκρό τον θερμαστή Σπυρίδωνα Δεληγιάννη (το 1958 είχε ανελκυστεί ένα κομμάτι του και το κατωκάραβό του βρίσκεται ακόμα σε βάθος 5 μέτρων περίπου) .

Θα ασχοληθούμε με το πλοίο «MESSARYA NOMIKOS» (Μεσαριά -χωριό της Σαντορίνης- Νομικός). Το φορτηγό καθελκύστηκε στη Νορβηγία το 1895 και είχε μήκος 64,6 μ. και πλάτος 9,4 μ. Ανήκε στον εφοπλιστή Πέτρο Νομικό και επιτάχθηκε για τις ανάγκες του ελληνικού στρατού στον ελληνοιταλικό πόλεμο τις 11.1.1941. Μετέφερε εφόδια στο μέτωπο.

Τις 22/4 βρέθηκε στον όρμο της Ναυπάκτου ,στον θαλάσσιο χώρο της Ψανής , σε κοντινή απόσταση από την ακτή, στο ύψος του σημερινού αντλιοστασίου ,κατάφορτο με εφόδια, έχοντας προορισμό το μέτωπο της Αλβανίας. Διατάζεται τηλεφωνικά (από ΝΑΠ /I Πάτρας) ο καπετάνιος του , Σταύρος Ι. Μουστάκας, να το οδηγήσει σε ασφαλές σημείο. Δεν προλαβαίνει όμως και το μεσημέρι, τις 13.35, την ώρα που βγαίνει από το τηλεφωνείο με τον τελώνη Ναυπάκτου, δέχεται επίθεση το πλοίο από καθέτου εφορμήσεως αεροπλάνα stukas ,που το πολυβολούν και του ρίχνουν πολλές βόμβες, σκάζοντας δίπλα του . Μία απ’ αυτές όμως το χτυπάει στην αριστερή πλευρά και κόβει στα δύο την εκεί σωσίβια λέμβο ,ενώ στη δεξιά πλευρά του δημιουργείται ρήγμα με αποτέλεσμα να αρχίζουν να εισρέουν νερά στο εσωτερικό του. Εξαιτίας των ζημιών αυτών και κάποιων άλλων στο κατάστρωμα ,το πλοίο άρχισε να γέρνει δεξιά και να βυθίζεται ,με τον καπετάνιο να καταφέρνει να το προσαράξει στην εκεί αμμώδη ακτή. Το εγκαταλείπει πλέον το πλήρωμά του ,αφού παίρνει την δεξιά σωσίβια λέμβο και μια άλλη μικρή βάρκα για να τις παραδώσει στο τελωνείο Ψαθοπύργου. (Όλα αυτά σύμφωνα με την καταχώριση του πλοιάρχου του φορτηγού στο βιβλίο συμβάντων του).

Στη συνέχεια αρχίζουν οι «επισκέψεις» , με βάρκες και με τα πόδια, των Ναυπακτίων στο πληγωμένο πλοίο, αφαιρώντας από το αμπάρι του τρόφιμα, αλεύρι, ζάχαρη ,τσιγαροκούτες κ.α.

Δεν τελείωσε όμως ο προορισμός του αφού το ανελκύει ο ιταλικός στρατός ,που εισήλθε στη Ναύπακτο τις 10.5.1941 -ενώ είχε προηγηθεί η είσοδος των Γερμανών τις 27.4.1941- το επισκευάζει και το μεταφέρει στην Ιταλία . Το 1942, μετονομασθέν σε RASTRELLO, βρίσκεται στην υπηρεσία της Societa Linea di Genova . Tις 27.8.1943 γράφεται ο επίλογός του. Εκτελώντας την διαδρομή από Δυρράχιο προς Πρίντεζι δέχεται την επίθεση από βρετανικό υποβρύχιο, που με 4 τορπίλες το βυθίζει στην Αδριατική θάλασσα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
1^η Φωτό: Ο υποναύαρχος-τότε πλοίαρχος- Γρηγόριος Μεζεβίρης

2^η φωτο: Το αντιτορπιλικό ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄

3^η φωτο: Το φορτηγό «MESSARYA NOMIKOS»

4^η φωτο : Πιθανότατα το «MESSARYA NOMIKOS» στην θαλάσσια περιοχή της Ψανής, λίγο πριν χτυπηθεί από την γερμανική αεροπορία (Η φωτο αυτή και στοιχεία για το συμβάν προέρχονται από την ανάρτηση στο f/B του Karelas George, στην ομάδα WWII History in Greece).

5^η φωτο: Η βύθιση του “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» στην Σπηλιά Δωρίδας (η φωτο από το άρθρο επίσης του Γεωργίου Καρέλα ,«Αεροπορικοί βομβαρδισμοί σε πλοία στον Ελλαδικό χώρο κατά την εισβολή του Άξονα στην Ελλάδα» στο elinis.gr)

Φωτο 1