“Ένα βυζαντινό μνημείο αργοπεθαίνει”
Περνώ πολύ συχνά μπροστά από το βυζαντινό εξωκλήσι του Αϊ – Γιάννη, στον κάμπο του Γαλατά. Παρατηρώντας τη φθορά του στο διάβα του χρόνου, είχα απογοητευτεί. Στα πλαίσια της ατομικής μου ευθύνης, σε μια ύστατη προσπάθεια ανάδειξης του μεγέθους του προβλήματος, κρούσης της καμπάνας του κινδύνου και ευαισθητοποίησης των αρμοδίων, είχα αρχίσει τη σύνταξη μιας ανοιχτής επιστολής για δημοσίευση στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είχα επιλέξει ως τίτλο: «Ένα βυζαντινό μνημείο αργοπεθαίνει, συμπαρασύροντας έθιμο εκατονταετιών».
Την Παρασκευή 15-01-2021, διαβάζοντας στον ηλεκτρονικό τύπο τη δήλωση του Περιφερειάρχη Δυτικής Ελλάδας, αναφορικά με τις αναγκαίες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Βομβοκούς, οι ελπίδες μου αναπτερώθηκαν. Ο κ. Φαρμάκης δήλωσε: «Η αποκατάσταση και ανάδειξη των μοναδικών πνευματικών και ιστορικών μνημείων του τόπου μας αποτελεί χρέος προς τις ρίζες μας αλλά και ως προς το κοινό μας μέλλον». Αμέσως, άλλαξα τον τίτλο και επιτάχυνα την ολοκλήρωση της επιστολής, πιστεύοντας πως βρέθηκε απρόσμενος σύμμαχος.
Ο Αϊ – Γιάννης, βρίσκεται νότια του Γαλατά, στα όρια του οικιστικού περιγράμματος. Σύμφωνα με τον Ορλάνδο, ανήκει στην κατηγορία των μονόκλιτων σταυρεπίστεγων ναών. Οι τοίχοι του είναι χτισμένοι με ασβεστόπετρες ελαφρά επεξεργασμένες, που τοποθετήθηκαν ασυστηματοποίητα, με άφθονο κονίαμα. Ανατολικά διαμορφώνεται εξωτερική τρίπλευρη αψίδα, στην οποία έχει ανοιχτεί μονόλοβο παράθυρο που το περιβάλλει οδοντωτή ταινία, ενώ εσωτερικά διαγράφει ημικύκλιο. Εκτός από τη δυτική πόρτα, η Αρχαιολογική Υπηρεσία, πριν από χρόνια, άνοιξε και τη βόρεια, που ήταν τοιχισμένη, στο υπέρθυρο της οποίας σχηματίζεται τύμπανο, περιβαλλόμενο από τοξωτή πλίνθινη ταινία. Μπροστά από την ίδια θύρα σχηματίζεται πρόπυλο με μεγάλα τόξα στις τρεις πλευρές. Ο δεύτερος πρόναος είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής την εποχή των Παλαιολόγων και αποδεικνύει τη διέλευση, βόρεια του ναού, του κεντρικού οδικού άξονα που συνέδεε την Ήπειρο και την Αιτωλία με την Πελοπόννησο, μέσω του λιμανιού του Κρυονερίου, κατά τους ιστορικούς χρόνους και τη Ρωμαιοκρατία(1).
Ο ναός είναι ιστορημένος με παραστάσεις της Παλαιολόγειας Εποχής (1261 – 1453), που τις χαρακτηρίζει η απλοϊκότητα και το λαϊκό ύφος. Υπάρχει οργανωμένο εικονογραφημένο πρόγραμμα με ιδιαίτερο γνώρισμα το συναξάρι του Προδρόμου σε έξι σκηνές, την Πλατυτέρα με τον Χριστό, μορφές του Αρχαγγέλου και της Θεοτόκου από τη σκηνή του Ευαγγελισμού, το Άγιο Μανδήλιο, στηθάρια αγίων, τη Γέννηση του Χριστού, την Υπαπαντή, τη Μεταμόρφωση, τα Εισόδια της Θεοτόκου, την Αποκαθήλωση και τον Θρήνο. Στη νότια πλευρά μιας από τις καμάρες απλώνεται η μεγάλη σύνθεση της Πεντηκοστής. Στον δυτικό τοίχο έχει ζωγραφιστεί η Σταύρωση του Χριστού. Πάνω στην ασπίδα του εκατόνταρχου σημειώνεται από τον ζωγράφο: «Ο λογγίνος ο εκατόνταρχος»(2).
Τα τελευταία χρόνια γύρω από το εξωκλήσι χτίστηκε πέτρινος μαντρότοιχος, για να το προστατεύει από τις πλημμύρες και τις προσχώσεις. Γιορτάζει ανήμερα του Πάσχα. Εδώ και χρόνια οι πιστοί, το απόγευμα της Λαμπρής, μετά τον εσπερινό, παίρνουν από τον ενοριακό ναό τις φορητές εικόνες και κρατώντας τες στα χέρια, μεταβαίνουν σε πομπή στο ξωκλήσι του Αϊ – Γιάννη, όπου προσεύχονται και επικοινωνούν το αναστάσιμο μήνυμα με τους συνανθρώπους τους, ολοκληρώνοντας με το συγκεκριμένο τελετουργικό τον εσπερινό της Αγάπης. Εδώ και χρόνια, η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει ανακηρύξει τον Αϊ–Γιάννη διατηρητέο Βυζαντινό Μνημείο (ΦΕΚ. 84/Β/5-2-69).
Περιμένω με αγωνία τις εξελίξεις, διατηρώντας βάσιμες ελπίδες πως υπάρχει πιθανότητα διάσωσης του εξωκλησιού και διατήρησης του παμπάλαιου εθίμου.
- Σπ. Αλεξανδροπούλου: «Νότια Αιτωλία – Το οδικό δίκτυο», Αθήνα 1993
- Αθ. Παλιούρα: «Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία», εκδοτικός οίκος «Αρσινόη», Αθήνα 1985
- Περιβαλλοντική Ομάδα Δ.Σ. Γαλατά: «Γαλατάς – Ταξίδι στο Παρελθόν», Μεσολόγγι, 2000
