ΤΟ ΕΠΑΧΤΙΤΙΚΟ ΠΑΖΑΡΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΑΪΚΟ ΤΥΠΟ
(1895- 1919)
Του Ηλία Στ. Δημητρόπουλου
Είναι γνωστό ότι ο Οκτώβρης είναι ξεχωριστός μήνας για τη Ναύπακτο, γιατί σ’ αυτόν συμπίπτει μια σειρά θρησκευτικών, ιστορικών, πολιτιστικών και κοινωνικών εκδηλώσεων, που προσδίδουν ξεχωριστό χρώμα και επιπρόσθετη ταυτοποίηση στην πόλη.
Μια ξεχωριστή δραστηριότητα, που σφράγισε και σφραγίζει τη ζωή της πόλης, στο νεότερο ελληνικό κράτος, είναι η Εμποροπανήγυρη ή τα λεγόμενα παζάρια του ‘’Αϊ- Δημητριού’’, κατά το ελληνικότερο.
Τα παζάρια της Ναυπάκτου φαίνεται να πρωτοεμφανίστηκαν με διάταγμα του 1867 και έκτοτε εκτελούνται με κάποιες διαφοροποιήσεις ως προς τον χώρο, και ελαφρώς και ως προς το χρόνο διεξαγωγής τους.
Μέχρι πριν από κάποιες δεκαετίες ήταν διπλού ρόλου, δηλαδή εμποροπανήγυρη και ζωοπανήγυρη. Τα κοινωνικά δεδομένα άλλαξαν όμως και σήμερα διατηρείται μόνο η εμποροπανήγυρη, που διεξάγεται επί ένα πενθήμερο με έναρξη την 26η Οκτωβρίου, ανήμερα της εορτής του πολιούχου Αγίου Δημητρίου, σε ειδικό διασκευασμένο χώρο, στην ανατολική παραλία του Γριμπόβου.
Κατά καιρούς υπήρξαν αποσπασματικά αφιερώματα σε διάφορα έντυπα για τα παζάρια της Ναυπάκτου κι ακόμη υπάρχει το βιβλίο των Γιάννη Βαρδακουλά, Θωμά Παναγιωτόπουλου και Γιάννη Χαλάτση (Ναύπακτος 2000) με τίτλο «ΤΟ ΕΠΑΧΤΙΤΙΚΟ ΠΑΖΑΡΙ» που πραγματεύεται το ιστορικό και τη διαδρομή της Εμποροπανήγυρης. Τα όποια στοιχεία για τη συγγραφή του βιβλίου έχουν αντληθεί από το αρχείο του δήμου, που όμως εκ των πραγμάτων, δεν ήταν αρκετά να δώσουν την πλήρη εικόνα του θέματος.
Έτσι εξακολουθούν να υπάρχουν κενά, και αμφιλεγόμενα σημεία όσον αφορά τη χρονική διαδρομή των παζαριών, ως προς τη συχνότητα διεξαγωγής, τη χρονική διάρκεια και την αμφισβητούμενη διεξαγωγή τους για κάποιες χρονιές. Μάλιστα με Διάταγμα του 1888 (σελ. 22 του βιβλίου), θεωρητικά τουλάχιστον φέρεται ότι καταργήθηκαν τα παζάρια της Ναυπάκτου, εν τούτοις, αυτά διεξάγονταν κανονικά όπως συνάγεται από τα παρακάτω παρατιθέμενα στοιχεία.
Λόγω της επικαιρότητας του θέματος ανέτρεξα στον πατραϊκό τύπο της εποχής και αναζήτησα στοιχεία για το Επαχτίτικο παζάρι, με γνώμονα ότι, όπως συμβαίνει και τώρα, έτσι και παλαιότερα, η Πάτρα ήταν η κυριότερη δεξαμενή επισκεπτών. Επίσης λόγω ανυπαρξίας τοπικού τύπου στα χρόνια εκείνα, ο τύπος των Πατρών αποτέλεσε το κύριο μέσο καταχώρησης δημοσιευμάτων και σχετικών πληροφοριών.
Ουσιαστικά πρόκειται για τις δύο μεγάλες ιστορικές εφημερίδες ΝΕΟΛΟΓΟΣ και ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, που για μεν την πρώτη σώθηκαν σχεδόν όλα τα φύλλα από το 1895, ενώ για τη δεύτερη υπάρχουν μεμονωμένα φύλλα για την υπό εξέταση χρονική περίοδο.
Πρώτη εγγραφή για την εμποροπανήγυρη εντοπίζεται το 1895, όπου στην εφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ υπάρχει ανταπόκριση με ημερομηνία 26 8)βρίου ως εξής :
«Η ΕΝ ΝΑΥΠΑΚΤΩ ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ
Μεθ’ όλης της λαμπρότητας ήρξατο η ετήσιος εμπορική πανήγυρις συρρεοσάντων πολλών εκ διαφόρων μερών… πολύ χρήμα εν τη αγορά μας θα μείνει και πολλά του τόπου μας προϊόντα θα εξοδευθώσι…»
Εδώ επιβεβαιώνεται ότι η έναρξη γινόταν και τότε ανήμερα του Αγίου Δημητρίου (παλαιό ημερολόγιο).
Για το 1896 η διεξαγωγή της εμποροπανήγυρης πιστοποιείται από την αγγελία για έκτατα δρομολόγια πλοίων από και προς τη Ναύπακτο, λόγω της πανηγύρεως.
Το 1897 έτοιμο το πανηγύρι στις 26 Οκτωβρίου. Οι πατρινοί με τέσσερα έκτακτα δρομολόγια του ατμόπλοιου «Καλυδών» αποβιβάστηκαν στη Ναύπακτο. Μάλιστα μαζί ταξίδευσε και η παλαιά Φιλαρμονική «ανακρούουσα καθ’ όλον το μικρό ταξειδάκι διάφορα μουσικά τεμάχια …»
Για το 1898 έχουμε και μια ξεχωριστή είδηση που συνίσταται στο γεγονός ότι πραγματοποιήθηκε 5νθήμερη εμποροπανήγυρη από 18/10 μέχρι 23/10 και στο Σουλέ (σημερινό Ευπάλιο) και μετά ακολούθησε το Επαχτίτικο μεγάλο παζάρι.
Το παζάρι του 1898, συνοδεύτηκε, ως παρεπόμενο γεγονός, με ένα φρικτό δυστύχημα. Συγκεκριμένα ο 28ετής Αναστάσιος Χαρβάλης από τον Αλισσό, αγόρασε στην ζωοπανήγυρη ένα άλογο. Όταν το πέρασε στην Αχαΐα μπήκε καβάλα κατευθυνόμενος προς το χωριό του. Το άλογο όμως αφήνιασε από τον ήχο διερχόμενου τρένου και ανέτρεψε τον καβαλάρη.
«… περιπλέκεται ο πους αυτού στον αναβολέα του επισάγματος και παρασυρόμενος υπό του μεθ’ ορμής φεύγοντος ίππου τραυματίζεται εδώ και εκεί του σώματος, δεινώς δε κατά την κεφαλήν. Και την επομένην απέθανεν οικτρώς οδυνόμενος».
Για το 1899 και το 1900, δηλαδή με την εκπνοή του 19ου αιώνα, δεν εντοπίστηκε καμιά σχετική εγγραφή και εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι δεν διεξήχθηκαν τα παζάρια. Έρχεται όμως το 1901 η ανακοίνωση (15/10/1901) του δημάρχου Ναυπάκτου Ιωάννη Κ. Ιντζέ με την οποία εξαγγέλλει το τριήμερο παζάρι στο Κεφαλόβρυσο, «… όπως συμβαίνει κάθε χρόνο » γεγονός που συνηγορεί ότι διεξήχθησαν και τα δύο προηγούμενα χρόνια(1899 και 1900).
Από το 1901 μέχρι και το 1908 τα παζάρια διεξήχθησαν ανελλιπώς και στις αντίστοιχες εγγραφές διακρίνονται τα αξιόλογα παράπλευρα σχόλια :
Το 1903 εξαγγέλλεται μείωση της φορολογίας στα προϊόντα και το 1904 ο δήμαρχος Δ.Κ. Σισμάνης μιλάει για τριήμερη πανήγυρη.
Στο παζάρι του 1906, αν και ο καιρός ήταν καλός, ο τοπικός ανταποκριτής αναφέρει ότι δεν πήγε καλά η ζωοπανήγυρη και συγκεκριμένα οι πωλήσεις στα μικρά ζώα ήταν ικανοποιητική, αντιθέτως στα μεγάλα (ίπποι, βόες) δεν παρατηρήθηκαν πωλήσεις. Συγχρόνως παρουσιάστηκαν πολλά κρούσματα κλοπών και ζητήθηκε ενίσχυση της Αστυνομίας από την Πάτρα.
Το 1908 το παζάρι ήταν 6ήμερο αλά οι καταρρακτώδεις βροχές είχαν αρνητικές επιπτώσεις.
Για το 1909 δεν εντοπίστηκαν στοιχεία και πιθανόν να μην πραγματοποιήθηκε το παζάρι και λόγω της προηγηθείσας επανάστασης (κίνημα 1909 στο Γουδί). Αντιθέτως το 1910 διεξήχθηκαν κανονικά.
Στις γιορτές των παζαριών του 1911 παρευρέθηκαν και οι πολιτευτές Κ. Τρικούπης, Γ. Αλεξανδρόπουλος και Π. Σισμάνης. Τα παζάρια το 1912 και 1913 κύλησαν κανονικά.
Ερωτηματικά προκαλεί η διάρκεια τα παζαριού το 1914, άρχισε στις 15 Οκτωβρίου και με Βασιλικό Διάταγμα παρατάθηκε και για ολόκληρο το μήνα Νοέμβριο !
Στα παζάρια του 1916 επικράτησε βροχερός καιρός και ο Εθνικός διχασμός ήταν στο αποκορύφωμα. Από τις βροχές πλημμύρισε ο χείμαρρος της Βαριάς, δυτικά της Ναυπάκτου.
Για το 1917 δεν εντοπίστηκε καμιά εγγραφή, το δε 1918, όπως ανακοίνωσε ο Κοινοτάρχης Ανδρέας Κοζώνης, με κυβερνητική απόφαση απαγορεύτηκε η διεξαγωγή, λόγω της φοβερής γρίπης.
Τέλος για το 1919 ο Κοινοτάρχης Ανδρέας Κοζώνης ανακοίνωσε την επί 10ήμερο διεξαγωγή τους.
Ανακεφαλαιώνοντας συνάγεται το συμπέρασμα, για την περίοδο 1895-1919 που ερευνήθηκε, ότι τα παζάρια διεξήχθησαν κανονικά, εκτός ελαχίστων παρεκκλίσεων.
Αμφιβολίες υπάρχουν κατά πόσο διεξήχθησαν τα έτη 1899, 1900, 1909, 1917 και βέβαια σίγουρη είναι η ματαίωσή τους το 1918 με κυβερνητική απόφαση.
Η διάρκειά τους τα πρώτα χρόνια φαίνεται ότι ήταν 3ήμερη και αργότερα επιμηκύνθηκε σε 5νθήμερη, οχταήμερη κτλ.
Ο τόπος διεξαγωγής ήταν πάντα το Κεφαλόβρυσο (στα νεότερα χρόνια μεταφέρθηκαν στην δυτική όχθη του χείμαρρου Σκα και σχετικά πρόσφατα οριστικοποιήθηκαν σε μόνιμες εγκαταστάσεις στο Γρίμποβο).
Βέβαια, κοινός στόχος τότε και τώρα, τηρουμένων των αναλογιών, ήταν η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής με την εισροή πλούτου.
Η ψητή ‘’γουρουνοπούλα’’ παραμένει σημείο αναφοράς, το σπεσιαλιτέ που λέμε.
Μια περαιτέρω έρευνα σίγουρα θα ολοκληρώσει την εικόνα για τη διαδρομή του Επαχτίτικου παζαριού
