Ο Ντάριο Φο διήνυε τη δεκαετία των 20 όταν συνάντησε τη Μαρία Κάλλας. Δύο-τρία χρόνια μεγαλύτερη εκείνη, γοήτευσε τον νεαρό τότε φοιτητή, ως γυναίκα αλλά κυρίως ως τραγουδίστρια. Ο καιρός κύλησε και κάποια στιγμή ο 88χρονος σήμερα ιταλός νομπελίστας θέλησε να αφηγηθεί τη ζωή της θρυλικής ντίβας που σημάδεψε ανεξίτηλα τον κόσμο της όπερας τον 20ό αιώνα «έτσι όπως κανένας ως σήμερα δεν κατάφερε…».
Το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Μια ξεχασμένη Κάλλας» («Una Callas dimenticata», εκδόσεις Franco Cosimo Panini) έμελλε να γίνει το κύκνειο άσμα της συνεργασίας του με τη Φράνκα Ράμε, την επί δεκαετίες σύντροφό του στη ζωή και στη σκηνή.
Σε αυτό το βιβλίο, που είναι εικονογραφημένο από τον ίδιο με ολοσέλιδα σχέδια που απεικονίζουν την καλλιτέχνιδα, βασίζεται η ομότιτλη παράσταση η οποία κάνει πρεμιέρα στις 28 Νοεμβρίου στο θέατρο Arcimboldi του Μιλάνου με τον βετεράνο ηθοποιό, συγγραφέα, σκηνοθέτη, σκηνογράφο και γνωστό για τις πολιτικές παρεμβάσεις του Φο να ανεβαίνει στη σκηνή έχοντας δίπλα του τους σταθερούς συνεργάτες του Σάρα Μπελόντι, Ρομπέρτα Ντε Στέφανο και Τζάκοπο Τσέρμπο.
Η πρεμιέρα της παράστασης είχε αρχικά προγραμματιστεί για το καλοκαίρι του 2013 στην Αρένα της Βερόνας, τη σκηνή όπου η Κάλλας έκανε το ιταλικό της ντεμπούτο με την «Τζοκόντα» του Πονκιέλι υπό τη διεύθυνση του Τούλιο Σεραφίν. Ο ξαφνικός θάνατος της Ράμε, η οποία θα υποδυόταν τον ρόλο της σοπράνο, όμως, έγινε η αιτία να αναβληθεί.
Ενα βιβλίο-θέαμα
Η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου προέκυψε ύστερα από κάποια συζήτηση του Φο με συνεργάτιδά του. Η τελευταία τού μίλησε με ενθουσιασμό για μια διάλεξη του συγγραφέα Αλεσάντρο Μπαρίκο στη Ρώμη με θέμα την επανάσταση που επέφερε η απόλυτη ντίβα στο λυρικό θέατρο την οποία η ίδια είχε παρακολουθήσει μέσω Διαδικτύου και την είχε εντυπωσιάσει ιδιαίτερα.
«Θα σου αφηγηθώ εγώ την πραγματική ιστορία της Κάλλας, αυτή που δεν τολμά να πει κανείς» της απάντησε εκείνος. Έτσι η «περιπέτεια» ξεκίνησε.
Το βιβλίο-θέαμα διατρέχει ολόκληρη τη ζωή της ελληνίδας καλλιτέχνιδας, που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1923. Από τον θρίαμβο στη λήθη, από τη λάμψη της σκηνής ως τη ζωή της έξω από αυτήν, ο Φο και η Ράμε πλάθουν ένα κείμενο με τρεις χαρακτήρες, όπου η ντίβα διηγείται η ίδια την πορεία της χωρίς να φείδεται ειρωνείας και σαρκασμού ο οποίος κάποιες φορές αγγίζει το γκροτέσκο.
Τα χρόνια που έζησε στην Αθήνα και τα πρώτα της βήματα εδώ, η θρυλική της μεταμόρφωση σε σύμβολο κομψότητας και καλού γούστου, αλλά και η παρακμή των τελευταίων ετών και η πολυσυζητημένη σχέση της με τον Αριστοτέλη Ωνάση είναι μερικοί μόνο από τους «σταθμούς» του συγγραφικού διδύμου.
Ωστόσο, δεν λείπουν και οι συναντήσεις με πρόσωπα που έμελλε να επηρεάσουν αποφασιστικά την καριέρα της ντίβας: οι πρώτες της δασκάλες στο τραγούδι, ο σύζυγος και μάνατζέρ της Τζιοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι και, φυσικά, ο Λουκίνο Βισκόντι, ο οποίος της δίδαξε πολλά για την τέχνη της σκηνής… Και η μουσική; Είναι, φυσικά, πολύ ισχυρή «παρουσία» στην παράσταση: θα χρησιμοποιηθούν οι ηχογραφήσεις της Κάλλας στο στούντιο, έτσι όπως κυκλοφόρησαν πρόσφατα, σε νέα επεξεργασία από τη Warner Classics.
Μουσικός ηδονοβλεψίας
Ο Ντάριο Φο συνάντησε τη Μαρία Κάλλας όταν εκείνος σπούδαζε στην Ακαδημία Brera του Μιλάνου στην οποία είχε επιστρέψει μεταπολεμικά. Ο ίδιος και κάποιοι συμφοιτητές του εξασφάλιζαν ένα μικρό εισόδημα εργαζόμενοι στα εργαστήρια σκηνογραφίας της φημισμένης Σκάλας.
Μια ημέρα, λοιπόν, ενώ δούλευαν μια κατασκευή και η διαδικασία απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή καθώς βρίσκονταν σε σημείο επικίνδυνο για τον όποιο διερχόμενο, τη ματιά του μαγνήτισε μια εντυπωσιακή νέα γυναίκα η οποία διέσχιζε ήρεμα τη σκηνή σαν να μη συνέβαινε τίποτε. Ανήσυχος εκείνος της φώναξε: «Σταμάτα! Είναι επικίνδυνο να διασχίζεις τη σκηνή αυτή τη στιγμή. Πού πας; Δεν βλέπεις ότι από την οροφή πέφτουν κομμάτια μετάλλου και κολόνες στη σκηνή; Θέλεις να τραυματιστείς;».
Ατάραχη εκείνη του απάντησε ότι κατευθύνεται στο προσκήνιο όπου επρόκειτο να γίνει η πρόβα. Ξαφνικά εμφανίστηκε κάποιος τεχνικός του θεάτρου, ο οποίος της είπε: «Μην ανησυχείτε, κυρία Κάλλας, θα αναλάβω εγώ». Την πήρε από το χέρι και ανοίγοντας δρόμο τη συνόδευσε στο σημείο όπου ήθελε να πάει.
Την επόμενη στιγμή ο Ντάριο Φο και οι συνάδελφοί του την άκουσαν να τραγουδά. «Όλοι μας τότε» αφηγείται «σταματήσαμε μεμιάς να δουλεύουμε και καθήσαμε στα σκαλοπάτια και σε όποια άλλη επίπεδη επιφάνεια βρήκαμε διαθέσιμη για να την ακούσουμε. Προσέχοντας να μη μας πάρουν είδηση, πλησιάσαμε στο προσκήνιο: κρυμμένοι κάπου εκεί κοντά την ακούγαμε μαγεμένοι να τραγουδά την περίφημη άρια “Casta Diva” από τη “Νόρμα” του Μπελίνι.
Στο τέλος δεν μπορέσαμε να κρατηθούμε: ξεσπάσαμε σε χειροκροτήματα και έτσι ο διευθυντής σκηνής μάς πήρε είδηση, εμάς τους παρείσακτους. “Κάνετε πολύ άσχημα, μουσικοί ηδονοβλεψίες” μας είπε. “Μια τέτοια σοπράνο δεν την ακούει κανείς κρυμμένος!”».
