Η περιπέτεια του Κέντρου

Υπενθυμίσαμε στο χθεσινό μας φύλλο, ότι ανάλογα φαινόμενα ρευστότητας, αλλά και ρευστοποίησης κομμάτων (για να δανειστούν τον όρο που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος της Βουλής), είχαμε παρατηρήσει και στη δεκαετία του `70.

Κατά σύμπτωση δε, όπως είχαμε αρχίσει να εξιστορούμε, είχε και τότε βρεθεί στο «μάτι του κυκλώνα» ο χώρος του Κέντρου. Παρενθετικά να σημειώσουμε ότι, παρά το γεγονός ότι ο χώρος έχει πάψει πρακτικά να υφίσταται από τα τέλη της δεκαετίας του `70, η προηγούμενη ιστορική του διαδρομή, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του `60, με το σχήμα της Ένωσης Κέντρου, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, εξακολουθεί να αποτελεί ελκυστικό πεδίο, για αναλυτές, αλλά και ιστορικούς. Ενδεικτική είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα και προσεγμένη μονογραφία του νέου, φέρελπι ιστορικού Χρήστου Χρηστίδη, που πραγματεύεται τον πρώτο Ανένδοτο, της περιόδου 1961-63, που έφερε την Ένωση Κέντρου στην εξουσία, «σπάζοντας» την 11χρονη μονοκομματική διακυβέρνηση της Δεξιάς, με την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η άδοξη κατάληξη εκείνης της διακυβέρνησης, που πήρε και το προσωνύμιο της «Άνοιξης», σηματοδότησε κατ` ουσία και το τέλος του κεντρώου χώρου. Τα δραματικά γεγονότα του καλοκαιριού του 1965 και η ανοιχτή δικτατορική εκτροπή που ακολούθησε, λειτούργησαν σαν καταλύτης, δημιουργώντας νέα δεδομένα, που δεν άφηναν περιθώρια διακριτού ρόλου, για ένα κεντρώο σχήμα. Ο πρώτος που το κατάλαβε-και πολύ νωρίς- ήταν ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου, γι` αυτό και, παρά την περί του αντιθέτου υπόσχεση που είχε δώσει στον πατέρα του, όταν έφτασε στο εξωτερικό, τον Ιανουάριο του 1968, μετά την περιπέτεια της σύλληψης και φυλάκισης του, από τα όργανα της χούντας, αρνήθηκε να αναλάβει την εκπροσώπηση της Ένωσης Κέντρου, όπως του προτάθηκε, αλλά προχώρησε στη δημιουργία μιας αντιστασιακής κίνησης, του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), με πολύ προωθημένες θέσεις, που ακύρωναν, στην πράξη, την όποια Κεντρώα παρακαταθήκη. Αποτελεί κοινό τόπο πως το ΠΑΚ αποτέλεσε τον πρόδρομο του ΠΑΣΟΚ, η, με άλλους όρους, η δημιουργία του τελευταίου προέκυψε ως φυσική συνέχεια της δυναμικής που είχε αναπτυχθεί στη διάρκεια της χούντας και στο πλαίσιο της ποικιλόχρωμης αντιστασιακής δράσης.

Είναι, επίσης, γνωστό, από καταγεγραμμένα ρεπορτάζ και μαρτυρίες πρωταγωνιστών, ότι, μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, τον Αύγουστο του 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου δέχθηκε ασφυκτικές πιέσεις, ακόμη και από στενούς του συνεργάτες, να ηγηθεί ενός ανασυγκροτημένου Κεντρώου χώρου, που θα αποτελούσε τη φυσική συνέχεια της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου. Ο ηγετικός ρόλος του Ανδρέα Παπανδρέου, σ` ένα τέτοιο σχήμα, ήταν αδιαμφισβήτητος και εθεωρείτο δεδομένος από όλους. Όμως, ο μετέπειτα πρωθυπουργός είχε πάρει, όπως προαναφέρθηκε, από νωρίς, τις αποφάσεις του, διαπιστώνοντας, με τη σπάνια οξύνοια και αναλυτική του ικανότητα, ότι η ριζοσπαστική δυναμική που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στην κοινωνία, ξεπερνούσε κατά πολύ τα όρια του παραδοσιακού Κέντρου και απαιτούσε νέα σχήματα. Έτσι προέκυψε, κατ` αρχήν το ΠΑΚ, ως μετωπική αντιστασιακή οργάνωση, που προέκρινε τη μετωπική αναμέτρηση με το δικτατορικό καθεστώς, μετά δε την άτακτη αποχώρηση της χούντας, τη δημιουργία του ΠΑΣΟΚ, ως ενός σχήματος, που θα εξέφραζε, εν τέλει, όλο το φάσμα, από το παραδοσιακό Κέντρο, μέχρι το ΚΚΕ, δημιουργώντας για πρώτη φορά, τις προϋποθέσεις ανάπτυξης ενός μαζικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, με ριζοσπαστικό πρόσημο.