Εξέλιξη των κομμάτων

Ένα από τα μεγάλα ζητούμενα, μετά την πτώση της δικτατορίας (που επιβλήθηκε πριν 50 χρόνια) ήταν η δημιουργία κομμάτων αρχών, μαζικά και δημοκρατικά οργανωμένων, ως απαραίτητης προϋπόθεσης, για την αποκατάσταση μιας πλήρους και ουσιαστικής δημοκρατίας.

 Η «καχεκτική», κατά τον Ηλία Νικολακόπουλο, δημοκρατία της προδικτατορικής περιόδου, οφειλόταν και στην ατροφική λειτουργία των αντίστοιχων κομματικών σχηματισμών. Επρόκειτο, με την εξαίρεση της ΕΔΑ, που διέθετε κάποια δικτύωση, για «κόμματα προυχόντων» και συμπράξεις πολιτευτών,  ή και προσωπικά, σε πολλές περιπτώσεις, δημιουργήματα, με πλήρη απουσία του λαϊκού στοιχείου. Η μετάβαση από το παραπάνω, ατροφικό, μοντέλο, σε κόμματα με λαϊκή βάση και δημοκρατική λειτουργία σε όλα τα επίπεδα, ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Περισσότερο, στο συντηρητικό χώρο, όπου οι αγκυλώσεις ήταν μεγαλύτερες, όπως δείχνουν πολλά χαρακτηριστικά στοιχεία, όπως ότι μέχρι το 1997 ο αρχηγός εκλεγόταν, μόνο, από την Κοινοβουλευτική Ομάδα. Διαφορετικό ήταν το ξεκίνημα στο ΠΑΣΟΚ, όπου ο ριζοσπαστικός λόγος συνοδεύτηκε από καινοτομίες και στο οργανωτικό επίπεδο, με πιο ενδιαφέρουσα απ’ αυτές, την πρόσκληση, από τον ιδρυτή του Κινήματος, για «αυτοοργάνωση». Στην πορεία, όμως, διαπιστώθηκε πως η συγκρότηση ενός πολυσυλλεκτικού-μαζικού  κόμματος, χωρίς προηγούμενη, ανάλογη εμπειρία, θα οδηγούσε σε μια χαοτική κατάσταση ή μια «λέσχη συζητήσεων». Τότε ήταν που τέθηκε το ερώτημα, προκαλώντας έντονες συζητήσεις στην οργανωτική βάση του Κινήματος, ήταν ότι θα έπρεπε η εσωκομματική δημοκρατία,  να συνδυάζεται με την αποτελεσματικότητα, δηλαδή την εξωστρεφή δράση του Κινήματος, έτσι ώστε να καταστεί ο εναλλακτικός πόλος, απέναντι στην, αρχική, παντοδυναμία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Έτσι, η οργανωτική επέκταση στη βάση, συνδυάστηκε ή αντισταθμίστηκε από μια αυστηρή και, εν τέλει, προσωποπαγή δομή, στην κορυφή. Εκ του αποτελέσματος, δικαιώθηκε αυτή η επιλογή, αφού το ΠΑΣΟΚ κατέστη πλειοψηφική, κυρίαρχη δύναμη, στο πολιτικό σκηνικό της Μεταπολίτευσης, διατηρώντας αυτή την ηγεμονική θέση και μετά την έκλειψη του Ανδρέα Παπανδρέου, μέχρι την εκδήλωση της κρίσης.

 Αυτό δε σημαίνει ότι εγκαταλείφθηκαν οι προσπάθειες διεύρυνσης, του εσωκομματικού δημοκρατικού πλαισίου και στα δύο μεγάλα κόμματα. Στη ΝΔ, σημειώθηκε, σχεδόν, άλματα, με την εκλογή του αρχηγού από τη βάση, ενώ στο ΠΑΣΟΚ άνοιξε, υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου, στις εκλογές του 1993, ο δρόμος για ουσιαστική παρέμβαση  της λαϊκής βάσης, στην επιλογή των υποψήφιων βουλευτών, έστω και με εξαιρέσεις…