ΕΣΠΑ: Απορρόφηση ή κάτι παραπάνω;

Είναι σύνηθες το φαινόμενο η δημόσια συζήτηση σχετικά με την αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ ή άλλων εργαλείων να περιορίζεται στην απορρόφησή τους και μάλιστα συχνά με μικροπολιτική διάθεση. Η σημερινή κυβέρνηση, μόλις ανέλαβε την εξουσία, φρόντισε να επικοινωνήσει την απογοήτευσή της για την απορρόφηση του ΕΣΠΑ που παρέλαβε.

Η αλήθεια είναι ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ παρέδωσε στις αρχές Ιουλίου του 2019 ποσοστό απορρόφησης ΕΣΠΑ 30% επί του συνόλου της κοινοτικής συνδρομής που δικαιούται η χώρα μας (συμπεριλαμβάνεται το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης). Ποσοτικά το μέγεθος αυτό είναι σχεδόν ίδιο με αυτό των προηγούμενων (και πάντα οπισθοβαρών) ΕΣΠΑ στο αντίστοιχο χρονικό σημείο της προγραμματικής περιόδου, όπως άλλωστε παραδέχτηκε το επιτελείο του υπουργείου Οικονομίας σε πρόσφατη συνεδρίαση της Επιτροπής Περιφερειών της Βουλής.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει πάντα το ποσοστό απορρόφησης με βάση τους ευρωπαϊκούς πόρους που εισρέουν σε μία χώρα ώστε να υπάρχει κοινό μέτρο σύγκρισης με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη. Οποιαδήποτε άλλη μέθοδος μέτρησης της απορρόφησης δεν αποδίδει ακριβή εικόνα.  Επιπλέον πρέπει να επισημανθεί ότι:

Α) στο τρέχον ΕΣΠΑ 2014-2020 έπρεπε να εκπληρωθούν πρόσθετες απαιτήσεις, οι εκ των προτέρων αιρεσιμότητες, προκειμένου να ξεκινήσουν τα προγράμματα και η απορρόφηση. Τέτοιου είδους δυσκολίες δεν υπήρχαν στο ΕΣΠΑ 2007-2013.

Β) το 2015, στο ΕΣΠΑ 2014-2020, δαπάνες μπορούσαν να δώσουν μόνο τα έργα «γέφυρες» που δεν είχαν ολοκληρωθεί στο προηγούμενο ΕΣΠΑ, καθώς η δεξαμενή νέων ώριμων έργων ήταν πρακτικά μηδενική. Αυτό οφείλεται στη δραματική περικοπή του ΠΔΕ στα δύο πρώτα μνημόνια (από το ιστορικό υψηλό των περίπου 10 δισ. ευρώ το 2004 στο ιστορικό χαμηλό των 6,4 δισ. το 2014), που είχε ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων την ανακοπή ωρίμανσης μιας ολόκληρης γενιάς έργων.

Συνυπολογίζοντας τα παραπάνω, μπορούμε να μιλήσουμε τουλάχιστον για μια πετυχημένη εκκίνηση του ΕΣΠΑ 2014-2020 από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ που επιτρέπει στην παρούσα κυβέρνηση την ολοκλήρωσή του χωρίς απώλεια πόρων.

Ωστόσο, η συζήτηση για το ΕΣΠΑ δεν μπορεί να περιορίζεται στην απορρόφηση. Η στρατηγική και η στόχευση των δράσεων του ΕΣΠΑ ώστε αυτές να καταλήγουν σε ένα αποτέλεσμα με αυξημένη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική προστιθέμενη αξία και ανοιχτές διαφανείς διαδικασίες σε όλα τα στάδια ζωής κάθε έργου είναι το κύριο ζητούμενο. Και επιπλέον τόσο το ΕΣΠΑ όσο και τα υπόλοιπα χρηματοδοτικά εργαλεία πρέπει να υλοποιούν μια ενιαία στρατηγική για την ανάπτυξη της χώρας.

Την περίοδο 2015-2019 έγινε μια σημαντική προσπάθεια για την ωρίμανση και υλοποίηση νέων έργων και προγραμμάτων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Θα περιοριστώ στην αναφορά δύο σχετικών παραδειγμάτων:

1) Τα προγράμματα Φιλόδημος τα οποία αφορούν υποδομές απαραίτητες για την παραγωγική-αναπτυξιακή διαδικασία και για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών σε όλους του δήμους της χώρας. Αξιοποίησαν ένα καινοτόμο χρηματοδοτικό σχήμα, που έφερε μπροστά στον χρόνο πλήθος έργων με αποκεντρωμένο χαρακτήρα, επιλέξιμων κατά μεγάλο ποσοστό από το ΕΣΠΑ.

2) Τις συνολικά 54 νέες δράσεις για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, τον Αναπτυξιακό Νόμο, την Αναπτυξιακή Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων οι οποίες οδηγούν σε επενδύσεις συνολικά 12 δισ. ευρώ.

Εάν κανείς κοιτάξει τις λεπτομέρειες σε όλες αυτές τις δράσεις, δηλαδή τους κλάδους που επιχορηγούνται, τα κριτήρια επιλογής των δικαιούχων, τις ανοιχτές διαδικασίες κ.λπ., θα διαπιστώσει την ύπαρξη μιας σαφούς στόχευσης: την αύξηση της απασχόλησης, την ενίσχυση παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, την ενίσχυση της εξωστρέφειας, την αύξηση των επενδύσεων στη μεταποίηση, τη σύνδεση έρευνας και καινοτομίας με την επιχειρηματικότητα και την ανάσχεση του brain drain. (Αντίθετα ο πρόσφατος νόμος «Επενδύω στην Ελλάδα» φαίνεται να κινείται στην ανάποδη κατεύθυνση, εκτρέποντας π.χ. το «άνοιγμα» του Αναπτυξιακού Νόμου και των Στρατηγικών Επενδύσεων σε επενδύσεις με μηδενική έως χαμηλή προστιθέμενη αξία. Αλλοιώνεται έτσι η έννοια του κινήτρου, σπαταλούνται οι πεπερασμένοι πόροι και δίνονται αντικρουόμενα μηνύματα στην αγορά και τους επενδυτές σε σχέση με τις πολιτικές προτεραιότητες.)

Προφανώς βελτιώσεις μπορούν και πρέπει να γίνουν, ενώ απαιτείται ακόμα σημαντική προσπάθεια. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια νέα γενιά δράσεων και έργων με ποιότητα και προστιθέμενη αξία είναι σήμερα υπό υλοποίηση σε διάφορα χρονικά στάδια και πρέπει να αξιοποιηθεί στη συνέχεια. 

Επομένως και με ποιοτικούς όρους η προίκα ΕΣΠΑ για την παρούσα κυβέρνηση είναι σημαντική και πάντως ο δρόμος που έχει να διανύσει είναι πολύ πιο βατός από αυτόν της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ το 2015 και λόγω της σαφούς βελτίωσης του οικονομικού κλίματος τα τελευταία χρόνια. Το πραγματικό ζήτημα λοιπόν δεν είναι τόσο ο κίνδυνος απώλειας πόρων στο τέλος του 2023, όσο η σταδιακή διολίσθηση σε έργα και δράσεις «όπως και όπου να ‘ναι», χωρίς σχέδιο, προκειμένου απλά να «αναλώσουμε τα διαθέσιμα κονδύλια».

Η στρατηγική και η στόχευση των δράσεων του ΕΣΠΑ ώστε αυτές να καταλήγουν σε ένα αποτέλεσμα με αυξημένη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική προστιθέμενη αξία και ανοιχτές διαφανείς διαδικασίες σε όλα τα στάδια ζωής κάθε έργου είναι το κύριο ζητούμενο.

* Ο Παναγιώτης Κορκολής είναι πρώην γενικός γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ