To σενάριο που περιγράφουν οι αναλυτές της JPMorgan Chase & Co. εφιαλτικό: Η κορύφωση της χειρότερης ενεργειακής κρίσης θα μπορούσε να σημαίνει εκτίναξη των διεθνών πετρελαϊκών τιμών έως και τα 380 δολάρια το βαρέλι, στην περίπτωση που οι κυρώσεις των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ως αποτέλεσμα αντίποινα της Ρωσίας με μείωση της παραγωγής αργού.
Παρά τις προσπάθειες της Δύσης να στραφεί σε εναλλακτικές και πιο «καθαρές» πηγές ενέργειας, όπως οι ΑΠΕ, παραμένει η εξάρτηση από το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα. Κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει τη σημασία του επονομαζόμενου «μαύρου χρυσού» για την παγκόσμια οικονομία, από όποια πλευρά της ζυγαριάς κι αν βρίσκεται: Είτε από την πλευρά των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, είτε από την πλευρά των χωρών που εισάγουν πετρέλαιο για να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες.
Και ειδικά οι χώρες της Δύσης, γνωρίζουν πολύ καλά πόσο σημαντικό είναι να διατηρούν καλές διπλωματικές σχέσεις με τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες όπως οι χώρες-μέλη του Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών και Εξαγωγών Κρατών (ΟΠΕΚ) και μέχρι πρότινος και η Ρωσία – η επονομαζόμενη συμμαχία ΟΠΕΚ+.
Και όταν εγείρονται εντάσεις σε αυτές τις σχέσεις -όπως συμβαίνει τώρα εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, είτε στο παρελθόν- το αποτέλεσμα είναι οι έντονες διακυμάνσεις στις διεθνείς τιμές του αργού, που πλέον έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πολυτιμότερα εμπορεύματα. Η τιμη του αμερικανικού αργού στις διεθνείς αγορές άγγιξε τον Μάρτιο υψηλά 13 ετών, πάνω από τα 130 δολάρια το βαρέλι κι έκτοτε, κινείται σταθερά πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πετρελαϊκό σοκ. Ας ανατρέξουμε στις μεγαλύτερες πετρελαϊκές κρίσεις της σύγχρονης Ιστορίας.
1973 και ο Πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ
Η πλειονότητα των χωρών με πετρελαϊκά αποθέματα στη Μέση Ανατολή είναι αραβικές και, κατ’ επέκταση, ισλαμικές. Τον Οκτώβριο του 1973, συνασπισμός αραβικών δυνάμεων εξαπέλυσε επίθεση εναντίον του Ισραήλ. Η έναρξη του πολέμου σηματοδοτήθηκε από μια αιφνιδιαστική κοινή επίθεση της Συρίας και της Αιγύπτου τη μέρα του Γιομ Κιπούρ, τη μεγαλύτερη εβραϊκή εορτή.
Στη διάρκεια του πολέμου, οι αραβικές χώρες χρησιμοποιούν το πετρέλαιο σαν «όπλο», καθώς πολλές εξ αυτών επέβαλαν πετρελαϊκό εμπάργκο σε χώρες που θεωρήθηκε ότι υποστήριξαν το Ισραήλ στη διάρκεια του πολέμου.
Ως αποτέλεσμα, η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε σχεδόν 300% μέσα σε έξι μήνες, «γονατίζοντας» την παγκόσμια οικονομία. Σε ορισμένες χώρες επιβλήθηκαν περιορισμοί στην κατανάλωση βενζίνης και πετρελαίου θέρμανσης. Στην Αμερική, για παράδειγμα, ορισμένες πολιτείες ζήτησαν από τους πολίτες να μην χρησιμοποιήσουν χριστουγεννιάτικα λαμπάκια, ενώ ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον, ζήτησε από τα πρατήρια να μην πωλούν βενζίνη από το βράδυ του Σαββάτου έως το πρωί της Δευτέρας. Πολλές βιομηχανίες αναγκάστηκαν να σβήσουν τις μηχανές, λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους.
Για αρκετούς αναλυτές, ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ έβαλε τέλος στην εποχή του φθηνού πετρελαίου και της φθηνής ενέργειας.
1979 – Ιρανική Επανάσταση
Έξι χρόνια μετά τα γεγονότα του 1973 και ο κόσμος βρέθηκε ξανά αντιμέτωπος με νέο πετρελαϊκό σοκ. Η Ιρανική Επανάσταση του 1978-79 και η συνακόλουθη επιβολή θεοκρατικού καθεστώτος στο Ιράν, καθώς και η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν (1979) με τις συνέπειές της, αποτελούν σημαντικά ορόσημα του μεταπολεμικού κόσμου και της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου. Το πολιτικό χάος που επικράτησε στο Ιράν μετά την ανατροπή του σάχη της Περσίας και την επικράτηση του Αγιατολάχ Χομεϊνί είχε άμεσο αντίκτυπο στην πετρελαϊκή βιομηχανία της χώρας, παρά τις προσπάθειες του νέου καθεστώτος να επανεκκινήσει τις εξαγωγές.
Οι εξελίξεις δημιούργησαν κλίμα πανικού στις αγορές, με τις τιμές του αργού να υπερδιπλασιαζεται και την παγκόσμια οικονομία να βυθίζεται σε ύφεση.
Στην Αμερική, οι οδηγοί σχημάτισαν ουρές έξω από τα βενζινάδικα και είχαν επιβληθεί περιορισμοί στην κατανάλωση βενζίνης.
1990 – Ο Πόλεμος του Κόλπου
Η πολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή αποτελούσε ανέκαθεν έναν από τους παράγοντες που προκαλούσαν διακυμάνσεις στις διεθνείς τιμές πετρελαίου. Το 1990, οι ιρακινές δυνάμεις του Σαντάμ Χουσεΐν εισέβαλαν στη γειτονική χώρα και μέλος του ΟΠΕΚ, Κουβέιτ. Η μέση τιμή του πετρελαίου εκτοξεύθηκε από τα 17 δολάρια το βαρέλι τον Ιούλιο στα 36 δολάρια το βαρέλι τον Οκτώβριο.
Με την επέμβαση των συμμαχικών δυνάμεων με επικεφαλής τις ΗΠΑ -η επονομαζόμενη επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου»- εξουδετερώθηκαν οι ιρακινές στρατιωτικές δυνάμεις. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, διακήρυξε κατάπαυση του πυρός τον Φεβρουάριο του 1991. Ως αποτέλεσμα, απο κλιμακωθηκαν οι ανησυχίες για την επάρκεια πετρελαίου και οι τιμές άρχισαν να υποχωρούν.
Πετρελαϊκό σοκ του 2008
Κλίμα έντασης στη Μέση Ανατολή, αυξημένη ζήτηση από τις αναδυόμενες οικονομίες και κυρίως την Κίνα και εντεινόμενες ανησυχίες για την επάρκεια των πετρελαϊκών αποθεμάτων, καθώς ο ΟΠΕΚ αρνείτο πεισματικά να αυξήσει την παραγωγή, δημιούργησαν ένα δυνατό «κοκτέιλ» που εκτίναξε τις τιμές στα 147,30 δολάρια το βαρέλι τον Ιούλιο του 2008, έχοντας πενταπλασιασθεί μέσα σε μία πενταετία.
H κρίση του 2008 θεωρείται το πιο ισχυρό πετρελαϊκό σοκ στην ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας. Όπως είχε γράψει πρόσφατα το money review.gr, αναλυτές της Berenberg Bank εκτιμούν ότι σε πραγματικούς όρους, η άνοδος του πετρελαίου εξαιτίας της ουκρανικής κρίσης είναι πολύ λιγότερο ακραία, με τις τρέχουσες τιμές να είναι κατά 36% χαμηλότερες από το υψηλό του 2008. «Θα χρειαζόταν πετρέλαιο στα 180 δολάρια ανά βαρέλι για να επιστρέψουμε στα επίπεδα του Ιουλίου του 2008, σε πραγματικούς όρους», σημειώνουν οι αναλυτές της Berenberg Bank.
Καλλιγάς Κ. Ανδρέας
