Μπορούν τα βιντεοπαιχνίδια να αλλάξουν τον εγκέφαλο σου;

Όταν ακούμε τη λέξη «βιντεοπαιχνίδια», οι περισσότεροι από εμάς τη συσχετίζουμε αυτόματα με τα παιδιά και εύλογα. Το 90% των παιδιών παίζει βιντεοπαιχνίδια, σύμφωνα με έρευνα του NPD Group που διεξήχθη στην Αμερική. Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς. Όταν τα παιδιά είναι στο κρεβάτι, ποιος βρίσκεται πίσω από την κονσόλα του Playstation; Οι περισσότεροι από εμάς. Σύμφωνα με περσινή έρευνα του statista στις ΗΠΑ, η μέση ηλικία ενός παίκτη είναι 35 χρονών και μόνο το 29% του πληθυσμού των παικτών είναι κάτω των 18 ετών. Ο μέσος θηλυκός παίκτης βιντεοπαιχνιδιών είναι 36 και πιο ενεργή ομάδα μεταξύ των γυναικών είναι εκείνες μεταξύ 18-35 που αποτελούν το 13% της κοινότητας των gamers.

Και ενώ οι 30άρηδες εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία των πελατών της βιομηχανίας των βιντεοπαιχνιδιών, έχει παρατηρηθεί η άνοδος μιας άλλης ομάδας, της οποίας ο αριθμός ολοένα και αυξάνεται. Αυτής των «γκριζομάλληδων» παικτών. Το 2016, υπήρχαν 40 εκατομμύρια ηλικιωμένοι παίκτες, ένας αριθμός που έφτασε τα 51 εκατομμύρια το 2019, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που δημοσίευσε φέτος το AARP.

Τα βιντεοπαιχνίδια έχουν λοιπόν διεισδύσει στον ιστό της κοινωνίας μας και επηρεάζουν αδιαμφισβήτητα την καθημερινή μας ζωή. Άνθρωποι όλων των ηλικιών, φύλων και κοινωνικών ομάδων τα έχουν εντάξει στην καθημερινότητα τους. Η βιομηχανία αναμένεται να φτάσει τα 180,1 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα έως το 2021, ενώ υπάρχουν περισσότερα από 2,5 δισεκατομμύρια gamers σε όλο τον κόσμο.

Με δεδομένη την πληθώρα επιλογών σε παιχνιδομηχανές αλλά και σε είδη παιχνιδιών, οι παίκτες μπορούν να επιλέξουν αυτό που ταιριάζει στο χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία και τον ελεύθερο χρόνο τους. Υπάρχουν παιχνίδια αμιγώς ψυχαγωγικά όπως τα δράσης, εκπαιδευτικά και διαδραστικά τα οποία βασίζονται στην παιχνιδοποίηση της μάθησης, καθώς και τα ανταγωνιστικά, όπως τα διαδικτυακά παιχνίδια καζίνο.

Η έρευνα για το πώς τα βιντεοπαιχνίδια επηρεάζουν τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά του ανθρώπου συνεχίζεται τα τελευταία χρόνια, λόγω της ευρείας χρήσης τους. Πρόσφατες μελέτες μάλιστα έχουν καταρρίψει αρκετούς «μύθους» οι οποίοι συνεχίζουν να κυκλοφορούν και έχουν συμβάλει στη δαιμονοποίηση των παιχνιδιών, ενίοτε με υπεραπλουστευτικό τρόπο.

Σύμφωνα με τους νευροχειρουργούς υπάρχουν έξι λοβοί στον εγκέφαλο: ο μετωπιαίος, ο βρεγματικός, ο κροταφικός, ο ινιακός, ο στεφανιαίος και ο νησιωτικός. Ο μετωπικός λοβός ελέγχει τον τρόπο με τον οποίο διατηρούμε την προσοχή, ο βρεγματικός λοβός είναι πολύ σημαντικός στην απόκτηση χωροταξικών πληροφοριών, ενώ ο ινιακός σχετίζεται με την οπτικο-χωρική αντίληψη. Ο ινιακός λοβός είναι επίσης υπεύθυνος για την ερμηνεία και αναγνώριση εικόνων, επιτρέποντάς μας να ξεχωρίζουμε τα χρώματα και τις κινήσεις. Έχει διαπιστωθεί λοιπόν, μέσω εγκεφαλικής απεικόνισης, ότι και τα τρία αυτά δίκτυα είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο αποτελεσματικά σε άτομα που παίζουν.

Η Daphne Bavelier, ειδική στη γνωστική νευροεπιστήμη, εξηγεί ότι οι παίκτες έχουν εξοικειωθεί στην επίλυση συγκρούσεων, με αποτέλεσμα να τις επιλύουν και στην καθημερινή τους ζωή πολύ πιο γρήγορα από άτομα που δεν παίζουν. Το περιοδικό Frontiers in Human Neuroscience, στην κριτική που εξέδωσε λίγα χρόνια πριν, καταδεικνύει πως οι παίκτες βιντεοπαιχνιδιών εμφανίζουν βελτιώσεις στα δίκτυα του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή.

Ταυτόχρονα, έχει καταρριφθεί και ο δεύτερος μύθος που θέλει τους gamers να έχουν εξασθενημένη όραση και να μη βλέπουν πολύ καλά, λόγω του χρόνου που ξοδεύουν μπροστά στις οθόνες τους. Η πραγματικότητα είναι πως η όρασή τους είναι σε πολλές περιπτώσεις καλύτερη από άτομα που δεν παίζουν. Έχει αποδειχθεί ότι τα παιχνίδια βελτιώνουν την οπτική ικανότητα για εργασίες όπως η ανάγνωση και η οδήγηση τη νύχτα. Η ικανότητα αυτή, που ονομάζεται ευαισθησία φωτεινής αντίθεσης, επιτρέπει στους ανθρώπους να διακρίνουν ακόμη και τις πιο ανεπαίσθητες αλλαγές στις αποχρώσεις του γκρι σε ένα ομοιόμορφο φόντο. Έτσι ένας καλά προπονημένος παίκτης μπορεί να αποφύγει ένα ενδεχόμενο ατύχημα ενώ οδηγεί σε συνθήκες ομίχλης, διακρίνοντας με περισσότερη ευκολία το αυτοκίνητο που έρχεται κατά πάνω του.

Ένα ακόμη ζήτημα που εξετάζεται από τους ειδικούς είναι αυτό του multitasking. Κανείς δεν είναι ιδιαίτερα καλός στο multitasking, Όλοι ξέρουμε πόσο δύσκολο είναι να μιλάμε στο κινητό ενώ παράλληλα οδηγούμε. Επειδή η προσοχή μας μετατοπίζεται στο κινητό μας, χάνουμε την ικανότητα να αντιδράσουμε γρήγορα σε ενδεχόμενο φρενάρισμα του αυτοκινήτου μπροστά μας, και έτσι είναι πολύ πιο πιθανό να εμπλακούμε σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα. Αλλά οι έμπειροι παίκτες φαίνεται να εκπαιδεύονται για να είναι πιο παρατηρητικοί, πράγμα το οποίο επιταχύνει τη λήψη αποφάσεών τους. Προσομοιώσεις σε υπολογιστές, που μπορούν να μετρήσουν με ακρίβεια χιλιοστών του δευτερολέπτου το πόσο καλή είναι η μετάβαση από τη μία εργασία στην άλλη, αποδεικνύουν ότι όσοι παίζουν παιχνίδια δράσης μπορούν να εκτελέσουν πολλαπλές ενέργειες ταυτόχρονα, με πολύ γρήγορη μετάβαση.

Τα παραπάνω αποτελέσματα είναι καίριας σημασίας στη δημιουργία παιχνιδιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για εκπαίδευση είτε για αποκατάσταση ασθενών. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Akili Interactive Labs και των βιντεοπαιχνιδιών που προορίζονται για τη θεραπεία της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), μεταξύ άλλων νευρολογικών παθήσεων.

Παρόλα τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα των μελετών, οι έρευνες σχετικά με τις επιπτώσεις των βιντεοπαιχνιδιών στον εγκέφαλο είναι ακόμη στα σπάργανα και οι επιστήμονες εξακολουθούν να εξετάζουν ποιες πτυχές του παιχνιδιού επηρεάζουν τις περιοχές του εγκεφάλου μας και πώς.  Από την άλλη, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η Daphne Bavelier, η επίδραση των βιντεοπαιχνιδιών στον εγκέφαλο μοιάζει πολύ με την επίδραση του κρασιού στην υγεία. Μπορεί να μας κάνει κακό όταν ξεπερνάμε το μέτρο. Αλλά αν καταναλωθεί σε λογικές δόσεις μπορεί μέχρι και το προσδόκιμο ζωής να αυξήσει. Με τον ίδιο τρόπο και τα βιντεοπαιχνίδια έχουν πολλά συστατικά που είναι πραγματικά ισχυρά για την πλαστικότητα του εγκεφάλου, τη μάθηση, την προσοχή και την όραση. Άλλα όπως με όλα, «μέτρον άριστον»