Γραφει ο Χρήστος Σιαμαντάς
Λίγο πρωτότυπο το θέμα ,αλλά και η χλωρίδα στην περιοχή της Ναυπάκτου, όπως θα δούμε, έχει κάποια σχέση με την Εθνεγερσία.
Στην πόλη μας τους αρχαίους χρόνους ,όπως και σήμερα, αφθονούσαν τα νερά . Ανάμεσα στα υδροχαρή δέντρα ,που ρίζωναν στην ναυπακτιακή γη περιλαμβανόταν και η λεύκα, που το αρχαίο όνομά της ήταν «αίγειρος». Αυτό βεβαιώνει ο Ευστάθιος της Θεσσαλονίκης ,βυζαντινός λόγιος και κληρικός. Αναφέρει λοιπόν στα Σχόλια του στην Ομήρου Ιλιάδα (Τόμος 1ος ,σελ. 793,στοίχος 12ος ) -που όμως η πατρότητά του μάλλον ανήκει σε άλλο αρχαίο σχολιαστή- : «Ούτω δε και το φυτόν , η αίγειρος, φυλάττει την κλήσιν εν τοις περί Ναύπακτον και τους εκεί τόπους».
Η κερασιά του Αη γιάννη του Προδρόμου στην Βομβοκού:
Αυτά γα την αρχαιότητα … Θα γίνει όμως άλμα στον χρόνο και θα φθάσουμε παραμονές της Επανάστασης του Έθνους για την αποτίναξη της οθωμανικής τυραννίας. Ο λόγος τότε για ένα καρποφόρο δέντρο…
Πασάς της Ναυπάκτου το 1820, πρέπει να ήταν ο Βελής ,γιος του Αλη πασά. Σ’αυτόν λοιπόν του πρόσφεραν από κερασιά « εν τινι μοναστηρίω της Ναυπάκτου » ,που πιθανόν δεν είναι άλλο από αυτό του Αη γιάννη του Προδρόμου στην Βομβοκού – άλλο πλησιέστερα στη Ναύπακτο δεν υπήρχε για να θεωρηθεί ότι «ανήκε» στην πόλη- ένα πιάτο κεράσια . Μόλις λοιπόν είδε το πιάτο αυτό με τα φρούτα ο πασάς χλόμιασε και έπιασε τα γένια του ,λέγοντας ότι είναι κακός οιωνός αυτό (που καρποφόρησε η κερασιά) ,προβλέποντας «θα έχουμε επανάσταση». Πράγματι τον επόμενο χρόνο ξεσηκώθηκαν οι υπόδουλοι Έλληνες…
Το περιστατικό αυτό το έκαναν γνωστό («μολόγαγαν») γέροντες της περιοχής της Ναυπάκτου.
Άνοιξη του 1861 η κερασιά έδεσε πάλι καρπό ,που όταν ωρίμασαν ,κάποιοι από τους καρπούς αυτούς στάλθηκαν και στη Ναύπακτο ,γεγονός που συνδέθηκε με άλλη επανάσταση. Και … ω του θαύματος τον επόμενο χρόνο ( και συγκεκριμένα Οκτώβρη του 1862) εκδηλώνεται εσωτερική επανάσταση , αυτή την φορά , που οδήγησε στην Έξωση του Όθωνα.
Αυτά γράφονταν σε ένα δημοσίευμα ,που το πιο πάνω περιεχόμενό του μας αποκάλυψε ο ακούραστος ιστοριοδίφης της περιοχής μας , ο αείμνηστος Τάκης Φ. Χριστόπουλος , σε κείμενό του για τον Αη Γιάννη της Βομβοκούς .
Όπως φαίνεται λοιπόν η κερασιά δεν έδενε καρπό και όποτε καρποφόρησε, την πιο πάνω περίοδο, την επόμενη χρονιά γινόταν επανάσταση!!
Με την ευκαιρία, το μοναστήρι αυτό , όπως μαθαίνουμε από γραπτές πληροφορίες, τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 πρόσφερε καταφύγιο σε άπορους, ντόπιους και ξένους ,αλλά ήταν και βάση των επαναστατικών σωμάτων , στις κατά καιρούς πολιορκίες του κάστρου της Ναυπάκτου
Η μηλιά στα «Μποτσαρέικα»:
Το επόμενο δέντρο που θα μιλήσουμε είναι μια μικρή μηλιά.
Η Βαλινδέ , σύζυγος του Ιμπραήμ πασά ,διοικητή της Ναυπάκτου ,το 1829 ,όταν αυτή παραδόθηκε στα ελληνικά στρατιωτικά σώματα, είχε φυτέψει στην αυλή του σεραγιού στα «Μποτσαρέικα» , όπου ήταν το Διοικητήριο των Οθωμανών -αλλά και των κάθε λογής καταχτητών της πόλης – μια μηλιά και την φρόντιζε με πολύ μεράκι. Ο κλοιός της πολιορκίας έσφιγγε και αποφασίστηκε η εκκένωση της Ναυπάκτου από τους Οθωμανούς . Τότε αυτή ,πικραμένη και χολωμένη ,έβρασε ζεστό νερό και το έχυσε πάνω στο φυτό ,ξεραίνοντάς το ,πριν εγκαταλείψει με το χαρέμι του πασά την πόλη.
Τα παραπάνω τα μεταφέρει σε δημοσίευμά του για τα Μποτσαρεϊκα -επιγραφόμενο : «Το στοιχειωμένο αρχοντικό» – στην εφ/δα «Ναυπακτιακή» ο αείμνηστος Υποστράτηγος ε.α. Βασ. Σταυρογιαννόπουλος.
Ο πλάτανος στο «Βεζύρ τζαμί»:
Από την πρώτη τουρκοκρατία (1499-1687) στο πλάτωμα του «Βεζύρ τζαμί» οι οθωμανοί κατακτητές έδειχναν περίσσιο ενδιαφέρον για το σημείο. Έτσι εκεί υπήρχε πλάι στην βρύση -που υπάρχει μέχρι τις ημέρες μας -το «Τζαμί των Πηγαδιών» και τα λουτρά.
Με την συνθήκη του Κάρλοβιτς ,το 1699 , η Ναύπακτος ,το Αντίρριο και η Μπούκα της Πρέβεζας πέρασαν το 1701 από τους Βενετούς στους Οθωμανούς. Θεμελιωτής της συνθήκης αυτής ήταν ο τότε Μέγας Βεζύρης («Πρωθυπουργός» σαν θα λέγαμε σήμερα) του σουλτάνου Μουσταφά του Β΄ ,ο Αμτζαζαδέ Χουσεϊν πασάς ,που διετέλεσε στο αξίωμα αυτό από το 1697 έως το 1702 ,όταν και πέθανε σε ηλικία 60 χρονών (βλ. φωτο) .
Ο αξιωματούχος αυτός , ανάμεσα στα έργα εξωραϊσμού που πραγματοποίησε -κυρίως στην Κωνσταντινούπολη- ήταν και στη Ναύπακτο.
Έτσι ,στα πλαίσια του ευρύτερου αναστηλωτικού έργου των οχυρώσεων της Ναυπάκτου ,που ξεκίνησε από τους νέους αφέντες της πόλης, τους Τούρκους, εξωραϊστηκε και το πλάτωμα «Βεζύρ τζαμί» ,με τον Αμτζαζαδέ να αφήνει την σφραγίδα του στην τοποθεσία.
Έτσι χτίζεται το 1701-1702 το νέο «Τζαμί του Βεζύρη» ή «Βεζύρ Τζαμί»-όπως έμεινε η ονομασία- προφανώς σε αντικατάσταση του παλιότερου τεμένους «Τζαμιού των Πηγαδιών». Σήμερα έχει απομείνει υπόλειμμα από τον μιναρέ του και το περίγραμμά του στο έδαφος ,με την θέση της κόγχης του «μιχράμπ» στο νότιο τοίχο ( έχοντας προσανατολισμό προς την Μέκκα) . Επίσης αναστηλώνεται το εκεί χαμάμ (λουτρά) ,τμήμα του οποίου συναντάμε στις ημέρες μας. Κατασκευάστηκαν στα λουτρά αυτά, υπόκαυστα, ιδιαίτεροι χώροι και θολωτές στέγες . Προφανώς θα έγινε και κάποια επέμβαση στην κρήνη ΒΔ του τζαμιού ,που κάποιες πληροφορίες από αρχαιολογική πηγή την θέλουν από την βυζαντινή περίοδο.
Όλος αυτός ο οικοδομικός οργασμός στο σημείο ,δεν ήταν τίποτα άλλο ,παρά η διαμόρφωση ενός «κουλιγιέ». Δηλαδή συγκροτήματος κατασκευών ,που συνδέονται με το τζαμί.
Βόρεια ,εκεί όπου η γειτονία « Βεζύρ Τζαμί» σήμερα ( ονομασία από το τζαμί) ,κατοικούσαν Εβραίοι ,γι’αυτό και η παλιά ονομασία «Οβριακή». Κάπου δε κοντά στα τούρκικα λουτρά υπήρχε και ο μικρός ναός του Αγ. Γεωργίου ,που καταστράφηκε μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, κατά την διαμάχη των σουλιώτικων οικογενειών Βέικου και Τζαβέλα ,για την επικράτηση στην περιοχή.
Την περίοδο που αναγέρθηκε το « Βεζύρ Τζαμί » θα πρέπει να υποθέσουμε ότι φυτεύτηκε ο μεγάλος πλάτανος στο πλάτωμα (ακολουθώντας την «συγκριτική» μέθοδο σε σχέση με αντίστοιχα δέντρα). Στο μεγάλο κλωνάρι(α) του τυλίχθηκε κάποιες φορές το σχοινί του απαγχονισμού Ελλήνων κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821 (βλ. εικόνα του πλατάνου από το βιβλίο του περιηγητή / Αρχιδούκα της Αυστρίας, Ludwig Salvator ,με τον τίτλο: Spazierfahrt im Golfe von Korinth ( Ένας περίπλους στον Κόλπο της Κορίνθου) ,που επισκέφτηκε το σημείο το 1873).
Πολύτιμα στοιχεία αντλήθηκαν από την εργασία του καθηγητή Αργύρη Πετρονώτη , «Οθωμανικά αρχιτεκτονήματα Ναυπάκτου» ,δημοσιευμένη στα «Ναυπακτιακά».
Ο πλάτανος στην Κεντρική Πλατεία Φαρμάκη:
Σήμερα ο υπεραιωνόβιος πλάτανος στην ανατολική πλευρά της πλατείας ,μας χαρίζει τον ίσκιο του , χωρίς να γνωρίζουμε κάτι για το δέντρο. Μιας πλατείας που ο χώρος της δωρίθηκε στο μακρινό παρελθόν από έναν Παπαδημητρίου, καταγόμενο από την Αναβρυτή Ναυπακτίας ( βλ. φωτο του 1945 της πλατείας).
Μετά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου από τους Τούρκους του 1829 , ο Σουλιώτης Φαλαγγίτης ,που εγκαταστάθηκε στη Ναύπακτο , Ιωάννης Φωτόπουλος με το ψευδώνυμο «Κουτσάφτης» -εξαιτίας του ότι σε μάχη με τους Οθωμανούς έχασε το ένα αυτί του- θέλησε να κατασκευάσει στα βορειανατολικά του χώρου της πλατείας έναν μύλο και με την ευκαιρία φύτεψε και τον εν λόγω πλάτανο . Μάλιστα τον κορμό του δέντρου χάραξε τα αρχικά του ονοματεπώνυμού του. Την πληροφορία αυτή μου την εκμυστηρεύθηκε η αείμνηστη π. δασκάλα Ιάνθη Τραγούδα , που ο προαναφερόμενος ήταν πρόγονός της από μητρική γραμμή.
(Η παρούσα εργασία αποτελεί αφιέρωμα για την Επέτειο των 200 χρόνων από την Εθνεγερσία).
Χρήστος Ι. Σιαμαντάς
Ιστορικός ερευνητής
