Σύμφωνα με την παράδοση, στη Θράκη, την παραμονή των Χριστουγέννων η νοικοκυρά του σπιτιού, αφού τελείωνε όλες τις δουλειές του σπιτιού, έφτιαχνε το γλυκό αυτό ψωμάκι, το οποίο πάντοτε φρόντιζε να στόλισει με σταφίδες και καρύδια. Στη μέση του Χριστόψωμου άναβε ένα κερί, ενώ ο πατέρας θυμιάτιζε το σπίτι, το κάθε μέλος της οικογένειας χωριστά και το στάβλο, καθότι επρόκειτο για μια προσφορά που συμβολίζει την καλή υγεία των ζώων αλλά και την καρποφορία του εδάφους για τους αγρότες. Όταν έφτανε η σειρά του μικρότερου παιδιού, ο πατέρας κρατούσε το Χριστόψωμο πάνω από το κεφάλι του και το παιδί χοροπηδούσε τρεις φορές προσπαθώντας να κόψει στα δύο το τσουρέκι. Στη συνέχεια, ο πατέρας έκοβε το πρώτο κομμάτι για τον Χριστό, το δεύτερο για το σπίτι και τα υπόλοιπα για το κάθε μέλος της οικογένειας (περίπου όπως κόβουμε και τη σημερινή βασιλόπιτα). Το έθιμο ήθελε το τραπέζι να παραμένει στρωμένο και μετά το τέλος του γεύματος, ώστε να δειπνήσει και η Παναγία.
Το Χριστόψωμο, στις περισσότερες παραλλαγές του, έχει στρογγυλό μέγεθος, είναι φτιαγμένο από τα βασικά υλικά του ψωμιού και πάντοτε στολισμένο με ιδιαίτερο, περίτεχνο τρόπο. Παραδοσιακά, ένας σταυρός κοσμεί την κορυφή του Χριστόψωμου και γύρω από αυτόν διάφορα σκαλιστά διακοσμητικά ή στολίδια από ζυμάρι. Τα στολίδια, κυρίως στο παρελθόν, είχαν σχέση με την κύρια ενασχόληση της οικογένειας, για παράδειγμα σταφύλια για μια οικογένεια αμπελουργών ή κατσικάκια για μια οικογένεια κτηνοτρόφων. Τις περισσότερες φορές τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο στολισμό παίζουν τα καρύδια και τα αμύγδαλα.
Φυσικά, η κάθε περιοχή της Ελλάδας έχει και διαφορετική παράδοση για το Χριστόψωμο. Σε πολλά χωριά στη Στερεά Ελλάδα, μετά τη λειτουργία των Χριστουγέννων, ο ιερέας περνάει από τα σπίτια των πιστών και ευλογεί το Χριστόψωμο. Στην Κορινθία τοποθετούν μέσα σε αυτό ένα φλουρί που συμβολίζει την καλοτυχία για εκείνον που θα το βρει, ενώ στη Σπάρτη το ζυμώνουν σε σχήμα σταυρού. Στην Κρήτη, οι γυναίκες που το φτιάχνουν συνηθίζουν να λένε κατά τη διάρκεια της παρασκευής του “Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει”, ενώ στη ζύμη χρησιμοποιούν πλούσια υλικά όπως ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα.
Συνταγή
Υλικά
500 γρ. αλεύρι μαλακό
25 γρ. μαγιά φρέσκια
2 κ.σ. ζάχαρη
1 κ.σ. σουσάμι
1 κ.σ. βούτυρο
1 αυγό μεγάλο
1/2 κ.σ. γλυκάνισο
1 1/2 φλιτζ. νερό
12 κομμάτια καρυδόψιχα ολόκληρα για το στόλισμα
Εκτέλεση
Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 180οC.
Σε μια λεκάνη διαλύουμε τη μαγιά και τη ζάχαρη σε 120 γραμμάρια χλιαρό νερό. Προσθέτουμε 125 γραμμάρια αλεύρι και φτιάχνουμε μια αραιή ζύμη. Σκεπάζουμε τη λεκάνη με μια πετσέτα και αφήνουμε σε ζεστό μέρος (όχι στο καλοριφέρ) να φουσκώσει η ζύμη μας για περίπου 15 λεπτά.
Βράζουμε το γλυκάνισο σε 200 γραμμάρια νερό, το στραγγίζουμε και το αφήνουμε να γίνει χλιαρό.
Προσθέτουμε στην ήδη φουσκωμένη ζύμη μας το υπόλοιπο αλεύρι, το βούτυρο, το αυγό, το γλυκάνισο, και το υπόλοιπο νερό και ζυμώνουμε μέχρι να η ζύμη μας να γίνει μαλακή και ελαστική.
Λαδώνουμε ένα ταψί 22 εκατοστών και τοποθετούμε τη ζύμη μας, αφήνοντας λίγη στην άκρη για την διακόσμηση του Χριστόψωμου. Από το ζυμάρι αυτό φτιάχνουμε δύο λωρίδες και τις τοποθετούμε πάνω σε κάθε ψωμί σε σχήμα σταυρού, αλλά και τα υπόλοιπα σχέδια που θέλει ο καθένας στα τέσσερα τέταρτα του σταυρού.
Τοποθετούμε ολόκληρα καρύδια σε διάφορα σημεία του Χριστόψωμου και πασπαλίζουμε με σουσάμι. Σκεπάζουμε το ταψί με μια πετσέτα και αφήνουμε σε ζεστό μέρος μέχρι να διπλασιαστεί σε όγκο η ζύμη του ψωμιού.
Ψήνουμε για 50 λεπτά με μία ώρα. Μόλις το Χριστόψωμο πάρει χρώμα (μετά από 30 λεπτά περίπου), σκεπάζουμε το ταψί με αλουμινόχαρτο, για να μην πάρει πολύ καστανό χρώμα, και συνεχίζουμε το ψήσιμο στο φούρνο.
